Historia Bocheńskiej Solidarności - Solidarność Bocheńska

1. WSTĘP

Pierwsze przejawy niezależnej działalności na terenie Bochni poprzedziły o kilka lat wybuch Solidarności. Pod koniec 1977 r. grupa uczniów klas trzecich z Liceum Ogólnokształcącego, licząca 5-6 osób, w skład której wchodzili m.in. Wojciech Modelski, Tadeusz Zatorski, Anna Piszczek, Jacek Borowiecki i Piotr Mężyk¹ nawiązała kontakt, korzystając z pośrednictwa jawnie działającej komórki ROPCiO w Krakowie przy ul. Meiselsa, z działaczką Studenckiego Komitetu Solidarności – Małgorzatą Piątkiewicz. Dzięki jej pomocy udało się nawiązać dalsze kontakty z osobami mającymi dostęp do bibuły (przede wszystkim Biuletynu Informacyjnego KSS KOR), a także wejść w skład innej, krakowskiej grupy, regularnie (z dwutygodniową częstotliwością) uczęszczającej na wykłady Towarzystwa Kursów Naukowych. Wykłady te odbywały się jawnie, chociaż nielegalnie i dotyczyły najczęściej najnowszej historii Polski. Wykładowcami byli głównie działacze SKS, przede wszystkim Krzysztof Trajbecki. Grupa bocheńska, obok uczęszczania na wykłady, zajmowała się kolportażem otrzymywanej prasy. Rozdawano ją na terenie Liceum w ilości 5-10 egzemplarzy, co pozwala przypuszczać, że krąg jej odbiorców liczył około 30 osób². W czasie wakacji 1978 r. krakowski SKS zorganizował obóz w Zwierzyńcu (woj. kieleckie), w którym uczestniczyło około 15 osób, w tym 5 z Bochni. Gościem obozu był Leszek Maleszka, w owym czasie czołowa postać krakowskiego niezależnego ruchu studenckiego³.

Jedynym jawnym przejawem istnienia grupy na terenie Liceum było zorganizowanie przez jej członków gazetki ściennej, związanej tematycznie z przypadającą w listopadzie 1978 r. okrągłą 70 rocznicą odzyskania przez Polskę niepodległości. Pojawienie się gazetki wywołało spore poruszenie wśród dyrekcji szkoły (dyrektor Józef Mirochna piastował zarazem funkcję szefa POP na terenie szkoły), która nie zdecydowała się jednak na jakikolwiek krok potępienia tego wybryku. Inicjatywa ta spotkała się natomiast z ciepłym przyjęciem przez niektórych nauczycieli historii, którzy poprzez dobór materiałów użytych w przygotowanie gazetki domyślili się chyba ich pochodzenia. Działalność całej grupy zamarła wkrótce potem z powodu „wsypy” w krakowskim SKS-ie. Funkcjonariuszom SB z ulicy Mogilskiej udało się ustalić personalia członków grupy, która uczęszczała na te same wykłady TKN, co jej bocheńscy koledzy i na tej podstawie zdołali oni rozpracować i tych drugich. Efektem tego były rozmowy ostrzegawcze, a właściwie przesłuchania, które bocheńscy esbecy przeprowadzili z całą szóstką na terenie Liceum w obecności jego dyrektora. Przesłuchiwanym uczniom pokazywano zdjęcia wykonywane potajemnie podczas wykładów, straszono relegowaniem ze szkoły, pytano o nazwiska innych uczestników wykładów. Aczkolwiek wszystko zakończyło się na rozmowach ostrzegawczych, poszczególni członkowie grupy (byli to przecież 17-latkowie) mocno się wystraszyli i do czasu ukończenia Liceum nie przejawiali już żadnej aktywności opozycyjnej⁴. Wszyscy potem (w 1979 r.) zdali na studia w krakowskich wyższych uczelniach, gdzie już jako studenci włączyli się ponownie w działalność SKS-u (np. uczestniczyli w spływie kajakowym na Mazurach, zorganizowanym przez SKS w lipcu 1980 r.)⁵.

Lata 1980-81 utkwiły wszystkim Polakom głęboko w pamięci. Jedni przeżywali te gorące dni jako dzieci lub dorastająca młodzież, wpatrzeni w swoich opiekunów z pytającym spojrzeniem – co się właściwie dzieje? Nie wszyscy też dorośli nadążali za biegiem wydarzeń, ale rozumieli, że dla każdego z nich i dla całego państwa jest to bardzo ważny okres. Lecz nikt na pewno nie przypuszczał, iż wakacyjne miesiące 1980 roku rozpoczną nową erę w historii Polski, erę, która obróci świat do góry nogami, a może właśnie odwrotnie, erę, która wreszcie wszystko postawi „na nogi”.

Wiosna 1980 r. przebiegała w kraju w atmosferze narastających trudności życia codziennego. Mnożyły się represje wobec osób związanych z niezależnymi ośrodkami opozycyjnymi. Nie mogły one jednak one powstrzymać rozwoju działań opozycyjnych. Wiadomości o losie represjonowanych natychmiast rozchodziły się po kraju i budziły protesty ogółu. Najbardziej gorący okres rozpoczął się w lipcu 1980 r., kiedy to władze bez żadnego wcześniejszego komunikatu wprowadziły podwyżki cen niektórych gatunków mięsa.⁶ Reakcja robotników na owe podwyżki była natychmiastowa. W kilku zakładach przemysłowych w różnych częściach kraju doszło do przerw w pracy. Władze zdecydowały się gasić strajki przyznając strajkującym dodatki pieniężne, które miały zrekompensować podwyżki cen. Posunięcie to powodowało powiększenie się fali przerw w pracy. Zasadniczego znaczenia dla całości wydarzeń nabrał, rozpoczęty 14 sierpnia⁷, strajk w Stoczni Gdańskiej, który rozlał się na całe Trójmiasto. Robotnicy wysunęli m.in. postulat polityczny, utworzenia niezależnych od partii i dyrekcji zakładu pracy Wolnych Związków Zawodowych. Strajkujący, na czele z L. Wałęsą zawiązali wspólną reprezentację (Międzyzakładowy Komitet Strajkowy – MKS), z którą musiała się liczyć strona rządowa. 18 sierpnia rozpoczął się strajk w Szczecinie, gdzie, na wzór gdański, powołano MKS, na czele którego stanął Marian Jurczyk⁸. Pod koniec sierpnia do strajku przyłączyły się Wrocław i Kraków. Wówczas pozycja strony rządowej uległa osłabieniu.

30 sierpnia podpisano tzw. porozumienie szczecińskie. Jednak treść tego porozumienia nie świadczy najlepiej o przygotowaniu strajkujących do prowadzenia negocjacji z rządem. Zgodzono się na szereg sformułowań, które były niejasne, stwarzając możliwość różnorakiej interpretacji, otwierając tym samym pole do zatargów⁹. Dzień później, tj. 31 sierpnia podpisano porozumienie gdańskie. Stanowiło ono dokument już dużo bardziej przemyślany. Jasno przyznaje on prawo do tworzenia niezależnych od partii związków zawodowych, prawo do strajku itp. Zawarto w nim również, pominiętą w porozumieniu szczecińskim, klauzulę o podjęciu kroków celem poprawy sytuacji gospodarczej. 1 września MKS w Gdańsku przekształcił się w Międzyzakładowy Komitet Założycielski wolnych związków zawodowych. Po podpisaniu porozumienia gdańskiego, pozostały do rozwiązania problemy Górnego Śląska. 2 września w Jastrzębiu podpisano porozumienie, które w zasadzie regulowało wewnętrzne sprawy tej gałęzi przemysłu¹⁰. 24 października 1980 r. Sąd Wojewódzki w Warszawie zarejestrował Niezależny Samorządny Związek Zawodowy Solidarność wprowadzając pewne zmiany do jego statutu, które przede wszystkim dotyczyły prawa do strajku i uznanie przez związek „przewodniej roli” partii. 10 listopada Sąd Najwyższy uchylił owe poprawki¹¹.

Wydarzenia ogólnopolskie związane z narodzinami NSZZ „S” doczekały się wielu opracowań. Są one przedstawione w podręcznikach, wspomnieniach, pamiętnikach. Świadczy o tym choćby zebrana przez autorkę niniejszej pracy literatura zamieszczona w bibliografii. Zapewne nie jest ona jeszcze kompletna. Zauważyć można jednak brak opracowań dotyczących owych wydarzeń w poszczególnych miejscowościach i regionach (z wyjątkiem Wybrzeża, Szczecina, Gdańska). Nawet Kraków, który w Polsce, a tym bardziej w Małopolsce odgrywał i nadal odgrywa znaczącą rolę pod każdym względem, nie doczekał się opracowania mówiącego o początkach Solidarności na jego terenie. A przecież wiadomo, że nawet sam Kombinat w Nowej Hucie odegrał ogromną rolę w narodzinach ruchu związkowego.

Z pewnością mniej prężnymi ośrodkami niż Kraków były mniejsze miasta, takie jak: Tarnów, Bochnia, Brzesko itp. Jednak wydarzenia gorących dni odbiły swoje piętno również i na społecznościach tych miejscowości. Lokalna Solidarność też się rodziła, też działała, też walczyła, też miała swoich przywódców, wielkie idee i szczytne cele. Dlatego mówiąc o Solidarności lat 80-tych, nie należy zawężać tego tematu tylko do Wybrzeża, do porozumień sierpniowych, do strajków w Stoczni, wreszcie – do Wałęsy czy Jurczyka. Chociaż Wybrzeże gra pierwsze skrzypce, to jednak nie jest jedynym instrumentem w orkiestrze pod nazwą „Solidarność” z lat 1980-81. Niniejsza praca ma na celu ukazanie jak w środowisku lokalnym kształtowała się Solidarność lat 1980-81 i jaka była jej początkowa droga w małym mieście, w liczącej wówczas ok. 26 tys. mieszkańców, Bochni. W Bochni, która dzięki swemu bliskiemu położeniu względem Krakowa, z tej właśnie małopolskiej metropolii czerpała swoje wzorce, lecz mimo to nie była tylko jej ślepym odzwierciedleniem, ale posiadała również swoją indywidualność.

Zamiarem autorki nie jest ukazanie Bochni w cieniu wielkiego Krakowa. Celem jest raczej pokazanie społeczności małego miasta, które tętni życiem, które działa, które formułuje swoje cele i dążenia, które walczy o swoich robotników, o swoje związki, które pielęgnuje rodzimą kulturę, które wreszcie chce naprawić swój mały bocheński świat. Autorka zamierza to wszystko osiągnąć poprzez wielopłaszczyznowe ujęcie tematu:
a) pokazanie działalności bocheńskiej Solidarności jako całości (MKK, Delegatura Bochnia-Brzesko),
b) naświetlenie sytuacji w większości bocheńskich zakładów pracy,
c) ukazanie włączenia się Solidarności w działalność kulturalno-patriotyczną,
z uwzględnieniem rodzimej historii i tradycji.

Praca składa się z czterech rozdziałów, a mianowicie:

I – Narodziny bocheńskiej Solidarności na przykładzie wybranych zakładów pracy,

II – Powstanie lokalnych struktur Związku – od MKK do Delegatury Zarządu Regionu,

III – Działalność związkowa w Bochni na płaszczyźnie kulturalno – oświatowej,

IV – Wprowadzenie stanu wojennego na terenie Bochni.

Źródła, z których czerpano materiał, to tylko i wyłącznie dokumenty oraz relacje ludzi zaangażowanych w ruch związkowy (przede wszystkim przewodniczących Komisji Zakładowych). Na temat, który został poruszony w tej pracy nie ukazało się żadne, choćby minimalne rozmiarowo opracowanie, Źródła, wykorzystane przez autorkę, są tym ciekawszym materiałem, że nigdzie dotąd nie były publikowane lub wykorzystywane w jakikolwiek sposób. Dokumenty te do tej pory nie ujrzały światła dziennego również dlatego, iż nie są ogólnie dostępne, gdyż w przeważającej większości pochodzą ze zbiorów prywatnych, jako ocalone i zachowane pamiątki tamtych dni. Ogromna część tych materiałów, po ukryciu ich podczas pierwszych dni stanu wojennego, dopiero teraz po raz pierwszy została wyjęta na światło dzienne. Przez 12 lat większość tych dokumentów była skrzętnie przechowywana przez swoich „opiekunów” i tylko dzięki nim zostały ocalone i nie podzieliły losów archiwaliów, które wpadły w ręce organów MO i SB. Dlatego też w tym miejscu autorka pragnie podziękować wszystkim tym, którzy udostępnili te materiały i pozwolili je wykorzystać oraz wszystkim tym, którzy wspierali zbieranie materiałów do tej pracy przez udzielenie tak potrzebnych wywiadów.

PRZYPISY:

¹Relacja Wojciecha Modelskiego, w latach 1976-80 ucznia Liceum im. Króla Kazimierza Wielkiego w Bochni, w latach 1980-81 czynnego działacza NZS w Krakowie,

²Tamże,

³Tamże,

⁴Tamże,

⁵Tamże,

⁶Wojciech Roszkowski Historia Polski 1914-1990, Warszawa 1992, s. 360,

⁷Jerzy Eisler Zarys dziejów politycznych Polski, Warszawa 1992, s. 158,

⁸W. Roszkowski, op. cit. s. 361,

⁹Tamźe, s. 362,

¹⁰J. Elsner, op. cit. s. 165,

¹¹W. Roszkowski op. cit. s. 365.

Path: …

2. NARODZINY BOCHEŃSKIEJ SOLIDARNOŚCI NA PRZYKŁADZIE WYBRANYCH ZAKŁADÓW PRACY

2.1 ZAKŁAD PRZETWÓRSTWA HUTNICZEGO (obecnie Stalprodukt SA)

Echa akcji strajkowej, rozlewającej się coraz szerszą falą po kraju, a szczególnie odgłosy wydarzeń na Wybrzeżu docierały do Bochni z pewnym opóźnieniem, spowodowanym zupełnym przemilczeniem przez środki masowego przekazu informacji o pierwszej fali strajków lipcowo-sierpniowych. Ze strzępów informacji można było jednak wywnioskować, że w kraju dzieje się coś niezwykłego, dalece wykraczającego poza utarte schematy PRL-wskiej rzeczywistości schyłku lat 70-tych. Najsilniej echa wydarzeń sierpniowych odbijały się wśród załogi Zakładu Przetwórstwa Hutniczego, będącego filią Huty im. Lenina w Krakowie. ZPH zajmował się wtórną obróbką stali produkowanej przez Kombinat. Był to stosunkowo młody zakład pracy (uruchomiono go ok. 1973 r.) i w związku z tym pracująca w nim załoga odznaczała się niską średnią wieku, nie przekraczającą 30 lat. Pod koniec lipca 1980 r. na terenie ZPH zatrudnionych było ok. 2850 osób, co czyniło go największym przedsiębiorstwem b. powiatu bocheńskiego¹. Wydarzenia sierpniowe, a już szczególnie ich ostatnia faza, związana ze strajkiem w Stoczni Gdańskiej, kiedy wyraźnie było widać, że władza jest w odwrocie i realizacja postulatów robotniczych jest coraz bardziej realna, wywołały na terenie zakładu dyskusje, przeradzające się często w większe zgromadzenia, na których na bieżąco analizowano i komentowano to, co aktualnie działo się na Wybrzeżu. Chociaż formalnie do strajku nie doszło, samorzutnie zaczęła się wyłaniać grupka robotników, którzy poprzez mieszkańców miasta zatrudnionych w Kombinacie (jak np. Witold Bawolski) wiedzieli, co się dzieje na jego terenie i przekazywali te informacje kolegom. Do grupy tej należeli Krzysztof Szwiec, Jerzy Uczkiewicz, Stefan Jurczak, Eugeniusz Oleksiński i Stanisław Kurnik. Na początku września ukonstytuowali się oni pod nazwą Komitetu Robotniczego. Jego przewodniczącym wybrano K. Szwieca. 12 września Komitet zmienił nazwę na Komitet Robotniczy Hutników i podporządkował się Komisji Robotniczej Hutników, działającej w Kombinacie. Komitet ten działał w składzie: Krzysztof Szwiec, Jerzy Uczkiewicz, Jerzy Trytko, Eugeniusz Oleksiński, Stefan Jurczak, Jerzy Orzeł, Tadeusz Włodek i Kazimierz Mucha².

10 września przewodniczący komitetu Krzysztof Szwiec i dyrektor ZPH Henryk Holota zawarli porozumienie, które brzmiało:

„1. Kolektyw Kierowniczy Zakładu Przetwórstwa Hutniczego uznaje za praworządny i reprezentatywny Komitet Robotniczy w przedstawionym składzie, a który działał będzie w sprawach załogi poprzez Zarząd Komitetu Robotniczego, lista którego będzie podana do publicznej wiadomości po podpisaniu.

2. Działalność Komitetu Robotniczego będzie prowadzona w oparciu o uzgodnione zasady pomiędzy MKRob, przy Kombinacie HiL a Dyrekcją Kombinatu.

3. Wszelkie postulaty załogi od momentu niniejszego porozumienia będą rozpatrywane przez Dyrekcję Zakładu tylko poprzez Komitet Robotniczy.

4. Kierownictwo zakładu przydzieli pokój z aparatem telefonicznym w budynku Przychodni Lekarskiej oraz umożliwi wykonywanie zleceń na materiały informacyjne.

5. W miarę posiadania potrzeb na wniosek Zarządu Komitetu Robotniczego Dyrektor zakładu umożliwi czasowe zwolnienie członków KR z obowiązków służbowych w celu udziału w posiedzeniach tak na terenie Zakładu Przetwórstwa Hutniczego jak i Kombinatu.

6. Od momentu podpisania niniejszego porozumienia Komitet Robotniczy przyjmuje na siebie wspólną odpowiedzialność z Kierownictwem zakładu za ewentualne straty ludzkie. i materialne wynikłe z nieprawidłowej eksploatacji, konserwacji i zatrzymania urządzeń oraz za ład i porządek w Zakładzie Pracy.

7. Podstawą niniejszego porozumienia jest akceptacja przez całą załogę wybranego Komitetu Robotniczego”.³

Niemalże identyczne w treści porozumienie dzień później podpisali: inż. Grojecki – kierownik Ośrodka Badawczo-Doświadczalnego Blach Elektrotechnicznych (OBDBE – jednostki nie wchodzącej w skład ZPH, chociaż leżącej na terenie Zakładu) i przedstawiciel Komitetu Robotniczego – Władysław Piecuch.

Podpisanie tych porozumień otworzyło Komitetowi drogę do dalszej działalności. Pierwszą rzeczą, zrealizowania której domagała się załoga, było jak najszybsze wyświetlenie
i rozliczenie do końca bulwersujących przypadków nadużywania stanowisk i zwykłych malwersacji, dokonywanych przez część kadry kierowniczej zakładu. Po ZPH i mieście krążyły plotki o materiałach budowlanych wykradanych z zakładu, a przeznaczonych na budowy prywatnych domów (jedno z osiedli mieszkaniowych w Bochni, zamieszkałe w dużej części przez dozór techniczny ZPH, nazwano z tego powodu „złodziejówką”),
o pracownikach zakładu, zabieranych w godzinach pracy na prywatne budowy, o fikcyjnych wnioskach racjonalizatorskich, które nikomu – poza zgłaszającym – nie przynosiły jakichkolwiek korzyści. Aby wyświetlić te i inne zarzuty Komitet Robotniczy zwrócił się
o pomoc do Najwyższej Izby Kontroli, która już od 29 września działała na terenie Kombinatu. 5 października jej inspektorzy przybyli do Bochni.⁴ Kontrola NIK-u trwała w ZPH aż do marca 1981 roku i w jej wyniku potwierdzono fakty wielu nadużyć. Odpowiedzią Związku na wnioski pokontrolne było wystąpienie do dyrektora HiL w sprawie rozwiązania stosunku pracy z osobami, względem których potwierdziły się zarzuty wykorzystywania stanowisk dla osiągnięcia osobistych korzyści⁵. Sprawa ta oczyściła nieco zgęstniałą atmosferę wokół nieprawidłowości w ZPH i przyczyniła się do zyskania na popularności przez stawiających dopiero pierwsze kroki na niwie działalności społecznej związkowców. Wyrazem tego był napływ nowych członków w szeregi Związku. O ile 15 października do „Solidarności” należało 2116 osób, to 17 listopada 2449, a 19 grudnia 2759 (łącznie z OBDBE)⁶. Wymogiem chwili stało się przeprowadzenie demokratycznych wyborów do komisji zakładowej, gdyż dotychczasowe władze Komitetu Robotniczego nie były wybierane. Wybory do komisji zakładowej, ogniw i komisji rewizyjnej odbyły się w listopadzie 1980 r. i w lutym 1981 r. W pierwszych wyborach przewodniczącym KZ został Stefan Jurczak, jego zastępcą Jerzy Orzeł, drugim zastępcą Stanisław Kurnik, a sekretarzem Krzysztof Szwiec.⁷ Ponowne wybory odbyły się między 2 a 24 lutego 1981 roku. Walne zebranie Związku ponownie powołało na tę funkcję S. Jurczaka, jednakże wskutek pełnienia przez niego funkcji członka Prezydium MKZ Małopolska funkcję przewodniczącego powierzono J. Orłowi, który na swoich zastępców zaproponował Eugeniusza Oleksińskiego, Antoniego Sobasa i Marka Mazura. Taki skład KZ utrzymał się aż do wprowadzenia stanu wojennego.⁸

2.2 KOPALNIA SOLI

Drugim co do wielkości bocheńskim zakładem pracy jest Kopalnia Soli Bochnia. Jej załoga, jako jedyna w Bochni, strajkowała na przełomie sierpnia i września 1980 r. Bezpośrednim powodem strajku były sprawy socjalno-bytowe, jednak duży wpływa na to, co się stało w Bochni miał strajk w kopalni wielickiej, rozpoczęty w ostatnim tygodniu sierpnia pod hasłem odwołania zastępcy dyrektora d/s technicznych W. Ciotka, któremu zarzucano arogancję wobec załogi.

Strajk bocheński rozpoczął się z prozaicznych powodów, gdyż był reakcją na fatalne zaopatrzenie przyzakładowego sklepu i niedostarczenie górnikom napojów chłodzących. Rozpoczął się on 31 sierpnia około godziny 14, w chwili, gdy pracę rozpoczynała popołudniowa zmiana.⁹ 1 września strajk rozszerzył się na następne zmiany. Trudno jest w chwili obecnej ustalić, czy miał on swoich inspiratorów, czy był jedynie następstwem spontanicznej reakcji załogi. Zapewne ferment mogła wszcząć grupa starszych wiekiem górników (Czesław Śmietana, Wawrzyniec Jodłowski, Jan Szewczyk, Władysław Ćwik), którzy mieli duży autorytet wśród załogi.¹⁰ Prawdopodobnie dołączyli do nich młodsi wiekiem pracownicy i spośród tej grupy został niebawem wyłoniony Komitet Założycielski Solidarności w składzie: Józef Mroczek – przewodniczący, Krzysztof Jodłowski – zastępca, Daniel Serwatka, Zbigniew Skórka, Mieczysław Golarz, Wacław Strzałka, Józef Klima, Piotr Żaba, Edward Lipko i Sylwester Jachowicz.¹¹ Wezwanemu przez strajkujących dyrektorowi Przedsiębiorstwa Kopalń Soli Wieliczka-Bochnia J. Markowskiemu przedstawiciele załogi wręczyli 31 postulatów o różnym ciężarze¹² gatunkowym: od takich, które nożna było załatwić na szczeblu zakładu, aż po rozwiązania systemowe, wymagające zgody właściwego ministra.¹³

Do postulatów należały m.in.:

– żądanie oddzielenia kopalni bocheńskiej od przedsiębiorstwa w Wieliczce aż do pełnego usamodzielnienia kopalni,
– podwyżki płac dla pracowników,
– podpisanie porozumienia miedzy Komitetem Założycielskim „Solidarność” a Radą Zakładową i Dyrekcją,
– pomoc kierownictwa zakładu w rozwoju zakładowego budownictwa mieszkaniowego,
– uruchomienie stołówki zakładowej,
– odzyskanie przez kopalnię praw do DW „Gwarek”,
– zrównanie deputatów węglowych, przysługujących górnikom do wysokości, jakie występują u pracowników Zrzeszenia Surowców Chemicznych „Hydrokop”,
– włączenie kopalnictwa solnego do resortu górnictwa węglowego,
– zrównanie zasiłków rodzinnych z tymi, które przysługują funkcjonariuszom milicji i wojska,
– umożliwienie odbywania Pasterek w kaplicy bł. Kingi.¹³

Najważniejszym dla załogi był postulat oddzielenia się od kopalni wielickiej
i uzyskania samodzielności. Podporządkowanie Wieliczce było wysoce niekorzystne dla kopalni bocheńskiej, której zyski były dzielone na dwa zakłady. Duża była różnica płac w obu kopalniach, nierównomiernie były też rozdzielane środki inwestycyjne.¹⁴ Ponieważ za postulatem tym opowiadały się zarówno kierownictwo kopalni, jak i organizacja partyjna, udało się go przeforsować i 31 stycznia minister przemysłu chemicznego wydał zarządzenie
o utworzeniu samodzielnego przedsiębiorstwa – Kopalni Soli „Bochnia” w Bochni. ¹⁵

Udało się także zrealizować wszystkie wnioski będące w gestii dyrekcji kopalni. Nowy dyrektor – Wojciech Urban – kierując się również chęcią zyskania na popularności oraz mając pełne poparcie „Solidarności” – starał się o realizacje tych postulatów.

Bardzo trudna była sprawa rozliczenia udziału kopalni bocheńskiej w finansowaniu remontu Domu Wypoczynkowego „Gwarek” w Tylmanowej. Od lat 60-tych, dzięki dużym pieniądzom płynącym z kopalni, wyremontowano ten obiekt i przekazano w użytkowanie pracownikom kopalni (oczywiście, z priorytetem dla dozoru).¹⁶ Obiekt ten w latach 70-tych przeszedł w ręce prywatne. Pewne ślady wskazywały na osobę byłego kierownika kopalni na przełomie lat sześćdziesiątych i siedemdziesiątych – Sławeckiego. Jednakże wszystkie dokumenty w tej sprawie zostały zniszczone, tak że niemożliwe stało się odtworzenie stanu faktycznego i wskazanie winnych.¹⁷ Udało się natomiast załodze i jej reprezentantom odwołać niepopularnych na zakładzie: kierownika kopalni Pochłopienia i kierownika utrzymania ruchu – Topolskiego.¹⁸

O tym, że działalność zakładowej „Solidarności” jest akceptowana przez ogół pracowników może świadczyć fakt, ze na dzień 13 listopada 1980 roku na ogółem 415 pracowników 364 złożyło akces do Związku.¹⁹

Członkowie „Solidarności” brali udział we wszystkich akcjach protestacyjnych o zasięgu ogólnokrajowym. Wydatny był tez udział górników-związkowców w pracach MKK
i Delegatury ZR. Dużą mobilizację wśród załogi wywołała też sprawa ufundowania sztandaru „Solidarności”. Sztandar ten został uroczyście poświecony w święto patrona górników – św. Barbary 4 grudnia 1981 r.²⁰

2.3 REJON BUDOWY DRÓG I MOSTÓW

Trzecim co do wielkości zakładem pracy w Bochni był Rejon Budowy Dróg
i Mostów, w którym pod koniec sierpnia 1980 r. zebrała się grupa inicjatywna, która opracowała zestaw postulatów załogi Działu Głównego Mechanika i zaadresowała go do Dyrekcji Zakładu. Grupę inicjatywną tworzyli m.in.: Andrzej Biernat, Andrzej Korta, Robert Włodarczyk, Stanisław Kmiecik, Kazimierz Miąsko.²¹ Zażądano zwołania zebrania załogi
z udziałem przedstawicieli Dyrekcji Okręgowych Dróg Publicznych (DODP) oraz Rady Przedsiębiorstwa Związków Zawodowych.

27 sierpnia postulaty wręczono dyrektorowi RBDiM-u Waldemarowi Caderowi. Dwa dni później (29.08) w hali warsztatów zakładu doszło do zebrania, w którym uczestniczyli pracownicy wszystkich jednostek organizacyjnych Rejonu, członkowie dyrekcji oraz przedstawiciele DODP w Krakowie. Na zebraniu dyrekcja przedsiębiorstwa została zobowiązana do przedłożenia w terminie do 6.09.1980 r. planu realizacji wniosków
i postulatów załogi. Na zebraniu, które odbyło się 6 września, Wacław Niemirski przedstawił dalszy ciąg (tzw. pakiet) wniosków i postulatów opracowanych przez pracowników umysłowych KRD II w Zawadzie Uszewskiej i KRD IV w Łukanowicach. Po przeprowadzonej dyskusji postanowiono powołać na terenie przedsiębiorstwa Zakładową Komisję d/s wniosków i postulatów. W skład Komisji weszli: Zbigniew Furmański, Emil Szpilka, Tadeusz Jarosz, Zofia Kawalec, Kazimierz Miąsko i Piotr Jankowicz.²² Komisja opracowała dwa pakiety wniosków i postulatów. Jeden pakiet adresowany był do Dyrekcji Rejonu Budowy Dróg i Mostów w Bochni, drugi do Dyrekcji DODP w Krakowie. Opracowane wnioski zostały wręczone dyrektorowi Rejonu w dniu 14 września. Pierwszym postulatem opracowanych pakietów było żądanie zwołania ogólnego zebrania załogi przedsiębiorstwa dla podjęcia uchwały o powstaniu Wolnych Niezależnych Związków Zawodowych. Zebranie odbyło się w dniu 22 września w świetlicy Kopalni Soli w Bochni przy udziale 65% załogi. Podjęta na zakończenie zebrania uchwała powoływała
w przedsiębiorstwie Niezależny Samorządny Związek Zawodowy, który w dalszej działalności przyjął nazwę „Solidarność”. Dla kierowania pracami utworzonego Związku wyłoniono Komitet Założycielski, a jego przewodnictwo powierzono Wacławowi Niemirskiemu.

Ostateczny skład Komitetu miał być ustalony na zebraniach związkowych poszczególnych jednostek organizacyjnych Zebrania takie zostały przeprowadzone w dniach 3-7 października 1980 r. Ostatecznie Komitet Założycielski stanowiło grono 8 osób. O jego składzie i zadaniach dyrekcja przedsiębiorstwa została poinformowana pismem z dnia 9 października. Na ogólną liczbę 396 pracowników zatrudnionych w tym zakładzie do związku „Solidarność” przystąpiło 351 osób.

(…)15 listopada 1980 r. członkowie Prezydium Komitetu Założycielskiego dokonali rejestracji w MKZ w Krakowie powstałej organizacji związkowej, która otrzymała numer 691.²³ Po dokonaniu rejestracji NSZZ „S” przez Sąd Najwyższy w Warszawie Zakładowy Komitet Założycielski podjął prace w celu przygotowania i przeprowadzenia w pełni demokratycznych wyborów, które miały się odbyć na podstawie statutu i opracowanej ordynacji wyborczej. Wybory takie zostały przeprowadzone na ogólnym zebraniu członków Związku w dniu 6 grudnia 1980 r. w sali kina Jutrzenka w Bochni. Dokonano wówczas wyboru Komisji Zakładowej, która liczyła 15 osób, przewodniczącym jej został Wacław Niemirski. Tego też dnia powołano Komisję Rewizyjną, która na pierwszym swoim zebraniu wybrała przewodniczącego w osobie Władysława Patynki. W posiedzeniach komisji zakładowej brali również udział mężowie zaufania, których wybrano w grupach związkowych w grudniu 1980 r.

2.4 „SOLIDARNOŚĆ” SŁUŻBA ZDROWIA

Nie tylko środowiska robotnicze ogarnięte były solidarnościowym zrywem. Równie mocno chęć zmian była artykułowana przez inteligencję, przedstawicieli wolnych zawodów itp. W bocheńskim Zespole Opieki Zdrowotnej w połowie września 1980 roku powstała grupa inicjatywna wolnych związków zawodowych, którą tworzyli: Władysław Nyzio – ordynator oddziału wewnętrznego szpitala, Danuta Kępa – zastępca ordynatora, Maria Nyzio, Gabriel Kwinta, Maria Tylipska, Maria Matus, Krystyna Mucha, Maria Kalinowska i Jadwiga Kołodziej. Bardzo szybko do nowych związków wstąpiła większość pracowników (ok. 800 osób)²⁴, chociaż stosunek dyrekcji był do nich niechętny, a nawet wrogi.²⁵

Działalność komisji zakładowej koncentrowała się na sprawach socjalno-bytowych załogi, gdyż ta problematyka była szczególnie nabrzmiała wśród pracowników sfery budżetowej, do której należy służba zdrowia. Udzielano licznych zapomóg członkom Związku i ich rodzinom. Prowadzono także ożywioną działalność informacyjną, wykorzystując istniejące na terenie placówek służby zdrowia tablice i gazetki ścienne. Kolportowano prasę i wydawnictwa związkowe. Bardzo ważną sprawą było sprawowanie nadzoru medycznego nad uczestnikami akcji protestacyjnych; rozumiejąc to lekarze Pielęgniarki – członkowie Solidarności starali się być wszędzie tam, gdzie ich obecność mogła okazać się przydatna. Oprócz tego związkowcy z bocheńskiej służby zdrowia byli stałymi i wypróbowanymi uczestnikami wszelkich imprez patriotycznych i kulturalnych, organizowanych przez różne ogniwa Związku.²⁶

2.5 „SOLIDARNOŚĆ” NAUCZYCIELSKA

Równie dużą, a może większą aktywność przejawiało środowisko nauczycielskie. We wrześniu i październiku 1980 r. w każdej szkole podstawowej i średniej działał Komitet Założycielski nowych związków. Skład tych komitetów przedstawiał się następująco:
Zespół Szkół Ogólnokształcących: Marek Całka, Anna Londo, Tadeusz Kowalski. Małgorzata Pałkowska i Kazimiera Kulas, Zespół Szkół Budowlanych: Franciszek Korta, Jan Wieciech, Zofia Modelska, Halina Luszowiecka i Władysław Cudejko, Zespół Szkół Mechanicznych: Ryszard Rozenbajgier, Kazimierz Czapla, Henryk Czoch, Józef Łącki, Bogdan Szwajcer, Kazimierz Cholewa, Zespól Szkół Zawodowych: Aleksandra Korbut, Andrzej Gut, Jolanta Marzec, Lidia Jedlińska, Aleksandra Bugayska, Szkoła Podstawowa Nr 1 (obejmująca także pracowników Szkoły Podstawowej Nr 4, Biblioteki Pedagogicznej, Wydziału Oświaty i Wychowania): Edwarda Zięba, Maria Blum, Halina Misiaszek, Halina Ochel, Ewa Grapa, Szkoła Podstawowa Nr 2: Maria Mroczek, Halina Maj, Józef Osika, Maria Baczyńska, Zuzanna Romanek, Halina Murczek, Janina Łach, Szkoły Podstawowe Nr 5 i 6 (miały wspólny komitet założycielski): Krystyna Foryś, Paulina Kostucha, Jadwiga Czekaj, Ewa Popiel, Maria Chełmecka, Elżbieta Świder, Zofia Stańczewska, Krystyna Krepel.²⁷

Aby dodatkowo wzmocnić swoją pozycję wobec dyrekcji niektóre z komisji zakładowych podpisywały z dyrektorami porozumienia, które regulowały wzajemne stosunki. Przykładem takiego porozumienia może być to zawarte w SP nr 4. Zawarte w nim postulaty to m.in.:

1. (…)Zapewnienie prawidłowego działania zakładu pracy z interesami pracowników.
2. Rozpatrywanie przez obie strony w sprawach spornych między dyrekcją a pracownikami. 3. Zapewnienie członkom NSZZ Solidarność warunków do podnoszenia kwalifikacji zawodowych.
4. Wspólne konsultacje odnośnie odznaczeń państwowych dla członków NSZZ „Solidarność” oraz typowanie do nagród, dodatków specjalnych.
5. Zgłoszenie uwag, postulatów odnośnie bazy materialnej szkoły, warunków socjalno-bytowych, bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zabezpieczenia ich realizacji.
6. Współpraca w zakresie usprawnienia pracy w szkole.
7. Podawanie do ogólnej wiadomości zarządzeń dotyczących nauczyciel i pracowników
w szkole.
8. Zapewnienie przedstawiciela NSZZ „Solidarność” w zespole kierowniczym szkoły.
9. Dokonanie oceny pracy nauczyciela przy współudziale przedstawiciela NSZZ „Solidarność”.
10. Umożliwienie organizowania zebrań związkowych na terenie szkoły (po uprzednim zawiadomieniu Dyrekcji).
11. Umożliwienie korzystania z maszyny, papieru i kalki.
12. Umożliwienie wywieszania na tablicy ogłoszeń informacji o działalności związkowej NSZZ „Solidarność”.
13. Współudział i konsultacje z prezydium NSZZ Solidarność od nośnie ustalania premii dla pracowników administracji i obsługi szkół.²⁸

Problemy pracowników szkół podstawowych i średnich były w zasadzie zbliżone do siebie. Swoją aktywność związkową koncentrowali oni głównie wokół spraw socjalnych, takich jak: ustalenie regulaminu funduszu socjalnego i udział w jego rozdziale, przejęcie funduszu mieszkaniowego z rąk Kuratora, rozliczenie sposobu dotychczasowego rozdziału obu funduszy, będących do tej pory w wyłącznej gestii Kuratorium Oświaty i Wychowania, rozdział wczasów pracowniczych i leczniczych itp.²⁹

Organizowano również uroczystości dla dzieci w rodzaju obchodów Dnia Dziecka, choinki, św. Mikołaja, zabaw karnawałowych. Sporo czasu bocheńskim związkowcom z pionu oświaty zajmowało rozwiązywanie problemów związanych tematycznie z oświatą, które jednak nabierały charakteru ogólnego. Należała do nich np. petycja do Komitetu Wojewódzkiego PZPR w Tarnowie w sprawie udostępnienia dzieciom z Przedszkola Nr 4 pomieszczenia tzw. sali audiowizualnej KM PZPR w Bochni, która sąsiadowała przez ścianę z tym przedszkolem. Podnoszono argument, że sala świeci pustkami, gdy tymczasem dzieci gnieżdżą się w ciasnocie.³⁰ Przedstawiciele komórek zakładowych, zrzeszonych
w Międzyszkolnej Komisji Koordynacyjnej uczestniczyli aktywnie w pracach specjalnej komisji zajmującej się przydziałami nagród jubileuszowych dla nauczycieli, uczestniczyli także w komisjach konkursowych powołanych w celu wyłaniania dyrektorów szkół, wysunęli jako pilny wniosek wzniesienia na największym bocheńskim osiedlu mieszkaniowym – XXX-lecia PPR – szkoły podstawowej.³¹

Pracownicy oświaty bardzo wydatnie wspomagali działalność sekcji kultury i sekcji informacji Delegatury ZR, kolportowali na terenie szkół prasę związkową i byli stałymi gośćmi biblioteki działającej przy Delegaturze. Do tzw. kryzysu bydgoskiego podeszli
w sposób odpowiedzialny, ograniczając swoje wystąpienie do oflagowania budynków szkół
i przeprowadzenia akcji informującej o przyczynach protestu.

2.6 ZAKŁAD PRODUKCJI DOŚWIADCZALNEJ URZĄDZEŃ CHŁODNICZYCH

„Solidarność” tworzyła się też w zakładach produkcyjnych, które zatrudniały niewielką ilość pracowników. Należał do nich między innymi Zakład Produkcji Doświadczalnej Urządzeń Chłodniczych w Bochni, który funkcjonował na zasadzie jednostki badawczej przy zakładzie Produkcji Urządzeń Chłodniczych, stąd nie był przedsiębiorstwem samodzielnym i strukturalnie podlegał Ośrodkowi Badawczo-Rozwojowemu w Bydgoszczy. Powstanie nowych związków na zakładzie podyktowane było m.in. dążeniem załogi
i kierownictwa do usamodzielnienia się. Stąd powstała Grupa Inicjatywna (Władysław Włodarczyk, Paweł Kozioł i Jerzy Jonas) uzyskała pełne poparcie załogi. Ewenementem było to, że w krótkim czasie do Solidarności zapisała się cała załoga (85 osób) łącznie
z kierownictwem zakładu.³²

Działalność Związku w pierwszej fazie jego istnienia (na przełomie 1980 i 1981 roku) koncentrowała się wokół sprawy usamodzielnienia zakładu. Powołano do tego celu Radę Pracowniczą i poczyniono starania w celu rejestracji zakładu jako samodzielnej jednostki. Starania te jednak przeciągnęły się przez cały 1981 rok i zostały zniweczone wprowadzeniem stanu wojennego. Poza działalnością ściśle związkową Solidarność starała się wypełniać funkcję Rady Pracowniczej, która, chociaż formalnie powołana do życia, nie miała umocowania prawnego. Organizowano też różnego rodzaju imprezy plenerowe, jak: rajdy, wycieczki, wyjazdy do teatru czy kina.³³

2.7. ZAKŁAD NACZYŃ KAMIONKOWYCH

Zakład Naczyń Kamionkowych w Bochni wchodził w skład Zjednoczenia Zakładów Ceramiki Stołowej „Cerpol” w Wałbrzychu. Stamtąd też wyszedł pierwszy impuls do założenia nowego związku. 17 października 1980 roku przybyli na teren zakładu dwaj delegaci z Wałbrzycha³⁴ i na spotkaniu z załogą (mimo sprzeciwu dyrektora M. Kyci) ustalono, że obserwatorzy z ramienia ZNK udadzą się do Wałbrzycha na spotkanie
z tamtejszymi związkowcami. Spotkanie takie odbyło się w dniach 21-22 października
i zachęciło załogę ZNK do powołania grupy inicjatywnej. 28 października załoga wybrała Komitet Założycielski NSZZ Solidarność w składzie: Leszek Tabor Genowefa Bielecka, Janina Paradowska, Henryk Szewczak, Franciszek Kłóś, Genowefa Migdał, Józefa Wszołek.³⁵ 4 listopada Komitet Założycielski dokonał formalnej rejestracji Koła w MKZ Małopolska. Związek liczył wtedy 150 osób (na 212 zatrudnionych).³⁶ Członkowie Komisji Zakładowej prowadzili szeroko rozwiniętą działalność; z racji specyfiki zatrudnienia (przeważały kobiety) duże środki wypłacano na zasiłki statutowe. W skrajnych sytuacjach, gdy położenie członka Związku było wyjątkowo trudne, fundowano mu książeczkę mieszkaniową. Interesowano się bardzo emerytowanymi pracownikami zakładu i tymi, którzy przeszli na rentę (mocno udzielało się w tym zakresie Koło Emerytów i Rencistów). Dzieciom niemajętnych pracowników gwarantowano bezpłatny pobyt wakacyjny.³⁷ Załoga ZNK brała czynny udział we wszystkich akcjach protestacyjnych organizowanych przez KKP Solidarności. Strajkowano zarówno w listopadzie przeciwko arbitralnemu narzuceniu przez władze sprawy wolnych sobót jak i w marcu po tzw. kryzysie bydgoskim.³⁸

30 czerwca komisja zakładowa zainicjowała powołanie Fundacji Sztandaru Solidarności przy ZNK.W skład Fundacji weszły: Karolina Hubert, Genowefa Bielecka, Wanda Cieślik, Maria Brzegowa, Julia Jeliczko, Joanna Piotrowicz. Sztandar został uroczyście poświęcony w kościele św. Mikołaja przez biskupa S. Bednarczyka w dniu 8 listopada 1981 roku, w pierwszą rocznicę rejestracji komisji zakładowej.³⁹ Związkowcy z ZNK brali też czynny udział w akcjach o charakterze rocznicowym np. obchodach 17 września, 11 listopada na terenie Krakowa (gdzie przy tej okazji zaprezentowano nowy sztandar), włączali się też w prace Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej, a później Delegatury ZR.

2.8. REJONOWA SPÓŁDZIELNIA OGRODNICZO – PSZCZELARSKA

Grupa Inicjatywna „Solidarności” na terenie Rejonowej Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej powstała we wrześniu 1980 r.⁴⁰ W jej skład weszli Tadeusz Mikulski, Barbara Sadowska i Maria Krzywda⁴¹. Spółdzielnia to niewielki zakład pracy, stąd i jej pracownicy nie stanowili trzonu Solidarności na terenie miasta, jak to miało miejsce w wypadku ZPH, Kopalni Soli czy RBDiM. Niemniej jednak starano się, w miarę posiadanych możliwości, zaakcentować swą obecność w zakładzie i poza nim. Działalność w miejscu pracy ograniczała się do prowadzenia akcji informacyjnej (poprzez wykorzystanie tablicy ogłoszeń i kolportażu wydawnictw i prasy związkowej) jak i uczestniczeniu w akcjach protestacyjnych oraz obchodach uroczystości patriotycznych, inicjowanych przez Związek.⁴² Pracownica Spółdzielni, Krystyna Michalczyk od 1 września 1981 roku stała się etatowym pracownikiem Delegatury ZR.⁴³

*** *** ***

W rozdziale tym przedstawiono początki działalności i rozwój Solidarności w kilkunastu bocheńskich zakładach pracy. Już na podstawie owego niewielkiemu wycinka można się przekonać, że we wszystkich bocheńskich zakładach, pracy, zarówno potentatach w rodzaju ZPH czy Kopalni Soli, jak i małych ośrodkach w rodzaju Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej, istniały komórki Solidarności. Ich działalność przejawiała się na wielu płaszczyznach: czysto związkowej, ale także kulturalno-społecznej i politycznej, gdyż taka była specyfika tej pierwszej Solidarności z początku lat osiemdziesiątych. Te rodzaje działalności przedstawię w kolejnych rozdziałach.

PRZYPISY:

¹ Dane zaczerpnięte z protokołu zdawczego pracowników ZPH, którzy wystąpili z CRZZ-wskich związków zawodowych. Materiał w zbiorach prywatnych (b.d.w.)

² Protokół z II Plenarnego Zebrania Komitetu Robotniczego w ZPH HiL odbytego dn.12.09.80. Materiał w zbiorach prywatnych.

³ Porozumienie zawarte między KR a Dyrekcją ZPH. Materiał w zbiorach prywatnych (b.d.w.)

⁴ Komunikaty Komitetu Robotniczego. Materiał w zbiorach prywatnych (b.d.w.)

⁵ Pismo Komisji Zakładowej NSZZ „S” z 08.04.81 r. Materiał w zbiorach prywatnych.

⁶ Opracowano na podstawie Protokołów zdawczych pracowników, którzy z własnej woli wystąpi1i ze Związku Zawodowego Hutników. Protokoły te noszą daty: 15.10, 17.11 i 19.12.80 r. Materiał w zbiorach prywatnych.

⁷ Relacja Eugeniusza Oleksińskiego – wiceprzewodniczącego Komisji Zakładowej przy ZPH HiL. Obecnie zbiory prywatne.

⁸ Protokół z Walnego Zebrania Delegatów ZPH, odbytego 24.02.81r. Materiał w zbiorach prywatnych.

⁹ Relacja Sylwestra Jachowicza i Edwarda Dyląga – członków KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli w okresie 1980-81. Obecnie zbiory prywatne..

¹⁰ Relacja S. Jachowicza… Tamże.

¹¹ Załącznik do Porozumienia w sprawie zasad i warunków działania Komitetu Założycielskiego NSZZ Solidarność przy Kopalni Soli w Bochni z 17 października 1980 roku. Materiał w posiadaniu KZ NSZZ „Solidarność” przy Kopalni Soli Bochnia

¹² Informacja (datowana 1 listopada 1980 r.) w sprawie realizacji postulatów zgłoszonych przez załogę Kopalni Soli w Bochni na zebraniu strajkowym w dniu 1 IX 1980 r. oraz w terminie późniejszym. Materiał w posiadaniu KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia.

¹³ Dane zaczerpnięte z Informacji o realizacji wniosków i postulatów w Kopalni Soli Bochnia na dzień 5. 02. 1981 r. oraz z Informacji KZ NSZZ „S” z 7 listopada 1980 r. Op. cit. Oba dokumenty w posiadaniu KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia.

¹⁴ Relacja E. Dyląga… Tamże. O skali problemu świadczy np. to, że większość eksponatów
z muzeum wielickiego (w tym słynny kierat) pochodzi z kopalni bocheńskiej, skąd na mocy odgórnych poleceń zostały zabrane i przekazane Wieliczce. Bochni do dzisiaj nie udało się odzyskać tych eksponatów i zamiast części nich wykonano repliki.

¹⁵ Informacja o realizacji wniosków i postulatów z 5 lutego 1981 r. Op.cit. s.2.

¹⁶ Relacja E. Dyląga… Tamże.

¹⁷ Informacja z 7 listopada 1980 r. Op. cit. str. 3 i Informacja z 5 lutego 1981 r. Op. cit. s. 3.

¹⁸ Relacja S. Jachowicza… Tamże.

¹⁹ Informacja Komitetu Zakładowego PZPR Kopalni Soli Bochnia o udziale członków „Solidarności” i NSZZ Chemików wśród załogi Kopalni Soli Bochnia z 13 listopada 1980 r. Materiał w posiadaniu KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia.

²⁰ Relacja S. Jachowicza… Tamże.

²¹ Wyciąg z Książki Historii Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy Rejonie Dróg
i Mostów, (w:) Kurierek-B.B nr 3 z 27 października 1981 r. s. 7.

²² Tamże, s. 7.

²³ Tamże, s. 5.

²⁴ Relacja Władysława Nyzio, członka KZ NSZZ „S” przy ZOZ w Bochni w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

²⁵ Tamże.

²⁶ Tamże.

²⁷ Opracowano na podstawie oficjalnych zawiadomień o powstaniu Komitetów Założycielskich Organizacji Zakładowej NSZZ „S”, przesyłanych dyrekcjom szkół. Archiwum Państwowe w Bochni (APB), Zespół Komisji Zakładowych NSZZ Pracowników Oświaty, mat. nieuporządkowany.

²⁸ Porozumienie zawarte między przedstawicielami NSZZ „S” a kierownictwem Szkoły Podstawowej nr 4 w Bochni, bd i mw. APB. Teczka KZ NSZZ „S” przy Szkole Podstawowej nr 4. Mat. nieuporządkowany.

²⁹ Relacja Marka Całki, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy Zespole Szkół Ogólnokształcących w Bochni w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

³⁰ Apel Komitetu Rodzicielskiego przy Przedszkolu nr 4 do sekretariatu KW PZPR
w Tarnowie z 28 września 1980 r. Biblioteka Jagiellońska, zespół ZR Małopolska, mat. nieuporządkowany.

³¹ Protokół z zebrania członków „Solidarności” w dniu 5 czerwca 1981 roku w Szkole Podstawowej Nr 2 w Bochni. APB, teczka KZ NSZZ „S” , mat. nieuporządkowany.

³²Relacja Pawła Kozioła, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Produkcji Doświadczalnej w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

³³ Tamże.

³⁴ Relacja Genowefy Bieleckiej, przewodniczącej KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Naczyń Kamionkowych w Bochni. Obecnie zbiory prywatne.

³⁵ Tamże.

³⁶ Tamże.

³⁷ Tamże.

³⁸ Tamże.

³⁹ Tamże.

⁴⁰ Relacja Krystyny Michalczyk, sekretarza KZ NSZZ „S” przy Rejonowej Spółdzielni Ogrodniczo-Pszczelarskiej w Bochni w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

⁴¹ Tamże.

⁴² Tamże.

⁴³ Umowa o pracę, zawarta pomiędzy Kierownikiem Delegatury ZR Małopolska a Krystyną Michalczyk. Teczka Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S” Bochni, mat. nieuporządkowany. Zbiory prywatne aut.

3. POWSTANIE LOKALNYCH STRUKTUR ZWIĄZKU OD M.K.K. DO DELEGATURY ZARZĄDU REGIONU

3.1 POWOŁANIE MIĘDZYZAKŁADOWEJ KOMISJI KOORDYNACYJNEJ

W początkowym okresie rozwój ruchu związkowego cechował całkowity brak koordynacji. Nowo powstające komitety założycielskie pracowały w zupełnym oderwaniu od tego, co działo się w innych zakładach pracy. Gdyby nie prywatne kontakty wielu związkowców w ogóle nie wiedziano by o zawiązaniu się ogniw Solidarności
w poszczególnych zakładach. Nakładały się na to i inne problemy. Brak było materiałów instruktażowych, dotyczących rejestracji komisji i sposobu przeciwdziałania ewentualnym trudnościom, stwarzanym przez dyrekcje zakładów.

Aby zapobiec wyżej wspomnianym problemom działacze Komitetu Robotniczego przy ZPH – najsilniejszego ogniwa związkowego w Bochni – zaproponowali spotkanie wszystkim komisjom Solidarności działających na terenie miasta. Zaproszono komisje już zarejestrowane w krakowskim Międzyzakładowym Komitecie Założycielskim oraz będące
w stanie organizowania się, a także osoby myślące dopiero o założeniu w swoim zakładzie pracy komórki związkowej.

Zebranie takie odbyło się 14 października 1980 r. w klubie ZSMP, działającym przy hotelu robotniczym ZPH. Obecnych było na nim 27 osób, reprezentujących ogółem 13 zakładów pracy. W 7 z nich działały już zarejestrowane komisje. Były to: Kopalnia Soli, Zespół Szkół Mechanicznych, Zespół Opieki Zdrowotnej, Biuro Planowania Przestrzennego w Tarnowie (Placówka w Bochni), Rejon Energetyczny, Zakład Produkcji Urządzeń Chłodniczych oraz Zakład Przetwórstwa Hutniczego. W pozostałych 6 zakładach, reprezentowanych na spotkaniu, komisje założycielskie dopiero się organizowały. Należały do nich: Rejonowe Przedsiębiorstwo Melioracyjne, Zakład Doświadczalny Urządzeń Chłodniczych, Rejon Budowy Dróg i Mostów, Zespół Szkół Budowlanych, Spółdzielnia Inwalidów i Urząd Miasta.¹

W wyniku dyskusji przeprowadzonej na zebraniu powołano tymczasowy Komitet Organizacyjny NSZZ Solidarność, którego główne i jedyne zadanie sprowadzało się do: „zorganizowania zebrania z udziałem przedstawicieli MKZ NSZZ „Solidarność”
w Krakowie, na którym zostanie wybrana Komisja, która będzie zajmować się dalszym rozwojem ruchu związkowego NSZZ „Solidarność” na terenie ziemi bocheńskiej(…)” ²
W skład Komitetu weszło 8 osób. Przewodniczącym został Jerzy Orzeł, reprezentujący ZPH, natomiast członkami: Władysław Piecuch (ZPH), Władysław Nyzio (ZOZ), Zbigniew Skóra (Kopalnia Soli), Andrzej Fiszer (Rejon Energetyczny), Henryk Płachta (ZPUCh), Krzysztof Kępa (Biuro Planowania Przestrzennego), Ryszard Rozenbajgier (Zespół Szkół Mechanicznych).³

16 października Jerzy Orzeł zwrócił się – w imieniu Komitetu – do Naczelnika Miasta z prośbą o opublikowanie na terenie zakładów pracy w Bochni komunikatu o odbytym spotkaniu oraz o udostępnienie sali świetlicy Kopalni Soli w celu odbycia zebrania z udziałem możliwie najszerszego grona osób, zainteresowanych rozwojem Solidarności na terenie Bochni.⁴ Uzyskano stosowne zezwolenie Naczelnika na odbycie zebrania w dniu 23 października 1980 r.⁵

Na zebranie przybyło 252 pracowników, reprezentujących 32 zakłady pracy Bochni
i okolic.⁶ Zebrani postanowili powołać do życia Międzyzakładową Komisję NSZZ „Solidarność” w Bochni. Rezultatem przeprowadzonej dyskusji było ustalenie ramowych zasad pracy Komisji:

„1.(…)W/w Komisja nie jest organem zwierzchnim działających Komitetów Założycielskich
i Robotniczych, Jest tylko ich reprezentantem.

2. Terenem działania jest obszar byłego powiatu bocheńskiego.

3. Celem działania Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej jest:

a/koordynacja ruchu związkowego na terenie działania,

b/ udzielanie pomocy w organizowaniu Komitetów Założycielskich w zakładach pracy,
c/ rozwiązywanie problemów wspólnych dla kilku zakładów pracy (…)⁷

Wyłoniono też władze MKK. Jej przewodniczącym został Jerzy Orzeł, a członkami: Władysław Piecuch (ZPH), Zbigniew Skórka (Kopalnia Soli), Józef Mroczek (Kopalnia Soli), Andrzej Fiszer (Rejon Energetyczny) i Henryk Płachta (ZPUCh).⁸ Poszczególne zakłady przydzieliły też do MKK swoich reprezentantów, którzy mimo że nie byli formalnie członkami tej struktury, ściśle z nią współpracowali. W początkowym okresie istnienia MKK byli to: Barbara Sadowska (Wojewódzka Spółdzielnia Ogrodnicza w Tarnowie O/Bochnia), Franciszek Korta (Zespół Szkół Budowlanych), Stanisław Kurnik(ZPH), Jerzy Uczkiewicz (ZPH), Eugeniusz Oleksiński (ZPH), Mieczysław Cisak (Zakład Budownictwa Komunalnego), Paweł Kozioł (Zakład Doświadczalny Urządzeń Chłodniczych) i Maria Tylipska (ZOZ).⁹Tymczasową siedzibą MKK stał się lokal Komisji Zakładowej ZPH.

3.2 SIEDZIBA, ORGANIZACJA

Bardzo duże zainteresowanie towarzyszące MKK oraz sam zakres działania Komisji powodował konieczność znalezienia dla niej siedziby w centrum miasta. Korzystanie z lokalu na terenie ZPH było wygodne ze względów ekonomicznych (odpadały koszty utrzymania samodzielnej siedziby), ponadto duża liczba członków MKK wywodziła się tego zakładu pracy, jednakże na dłuższą metę połączenie w jednym lokalu działalności obu tych struktur było nie do pomyślenia. Przede wszystkim MKK obejmowała swym zasięgiem o wiele większy obszar. Z tego powodu gościła ludzi z różnych zakładów pracy (niekoniecznie bocheńskich). Ponadto członkowie MKK z powodu wykonywania swych obowiązków i tak często przebywali na mieście, po trzecie wreszcie – szczupłość lokalu Komisji Zakładowej stwarzała utrudnienia natury technicznej. Dlatego też podjęto starania o znalezienie lokalu bliżej centrum miasta. Gdy poszukiwania prowadzone na własną rękę przez członków MKK
i innych działaczy Solidarności nie przyniosły rezultatu¹⁰, zwrócono się o pomoc do Naczelnika Miasta. Naczelnik decyzją z 6 lutego 1981 roku przydzielił na potrzeby MKK lokal biurowy o powierzchni około 20 m² w budynku byłej Powiatowej Rady Narodowej przy ul. Kazimierza Wlk. 31, zajmowany dotychczas przez Wojewódzkie Biuro Geodezji
i Terenów Rolnych w Tarnowie.¹¹W decyzji zostało użyte sformułowanie, że przydzielony lokal ma charakter tymczasowej siedziby MKK, gdyż z chwilą ukończenia remontu budynku przy Rynku 15, w jednym z jego lokali MKK znajdzie swą docelową siedzibę. Obietnica ta okazała się być bez pokrycia, gdyż owego obiecanego lokalu ani MKK, ani jej prawna następczyni, czyli Delegatura Zarządu Regionu, nigdy nie otrzymały. Lokal został wyposażony w aparat telefoniczny i niezbędne meble, chociaż ich stan przedstawiał wiele do życzenia. Wystąpiono też do Naczelnika o wskazanie miejsca, gdzie mogłyby być umieszczane materiały informacyjne MKK jak i innych struktur związkowych. Uzyskano tą drogą prawo do korzystania z wolnostojącej gabloty przy postoju taksówek w Rynku.¹²

3.3 DZKIAŁALNOŚĆ

Przez pierwsze miesiące działalności MKK jej członkowie gros czasu poświęcali na rozbudowę i wzmacnianie komisji zakładowych Związku na terenie miasta. Byli częstymi gośćmi na założycielskich posiedzeniach Solidarności w wielu zakładach pracy¹³. Równolegle uwagę działaczy MKK w coraz większym stopniu absorbowały sprawy okołomiejskie, związane z bieżącym funkcjonowaniem miasta oraz sytuacją socjalno bytową jego mieszkańców, będących w przeważającej liczbie członkami Solidarności. Pogłębiający się deficyt w zaopatrzeniu w artykuły pierwszej potrzeby spowodował pojawienie się systemu kartkowego, którego przedsmak mieli już mieszkańcy kraju w postaci kartek na cukier. Zanim jednak większość artykułów objęta została reglamentacją wiele województw usiłowało rozwiązać ten problem na własną rękę. W Bochni, jak i całym województwie tarnowskim, deficyt artykułów spożywczych stał się szczególnie przykry i dotkliwy przed świętami Bożego Narodzenia, kiedy przed wieloma rodzinami po raz pierwszy stanęła realna perspektywa spędzenia Świąt bez jakiejkolwiek wędliny czy wyrobów czekoladowych. Aby temu zapobiec 13 grudnia 1980 r. w Urzędzie Miejskim doszło do narady z udziałem przedstawicieli władz wojewódzkich, miejskich, WSS Społem i MKK. Celem narady miało być wypracowanie sposobu rozdziału szczupłych zapasów wyrobów mięsnych
i czekoladowych w okresie przedświątecznym. Ustalono, że bezpośrednio przed świętami zostanie przeprowadzona jednorazowa sprzedaż tych artykułów poprzez zakłady pracy,
z pominięciem sieci handlowej. Dystrybucją artykułów miał zająć się Związek, natomiast ich dostarczeniem „Społem” (na podstawie imiennych wykazów przekazanych przez „S” Urzędowi Miasta).¹⁴

Ciągle jednak podstawowym zadaniem MKK była konsolidacja Związku na terenie Bochni i okolic. Dobrą okazją do poznania stanu zdyscyplinowania związkowców, a także ich stopnia zdeterminowania w walce o realizację postulatów sierpniowych, była kontrowersja, wywołana wokół sprawy wolnych sobót. Decyzją Krajowej Komisji Porozumiewawczej ogłoszono na 16 stycznia 1981 r. jednogodzinny strajk ostrzegawczy w związku
z niezrealizowaniem przez władze tego postulatu, mimo jego formalnego przyjęcia przez podpisanie porozumień społecznych. Na terenie Bochni strajkowało tego dnia 14 zakładów pracy. Obok dużych, liczących setki, a w przypadku ZPH tysiące związkowców, do strajku przyłączyły się też małe, kilkunasto- i kilkudziesięcioosobowe komisje zakładowe, jak np. PKO, NBP czy Spółdzielnia Transportu Wiejskiego. Strajk w opinii działaczy MKK był
w pełni udany i odznaczał się dużą samodyscypliną wśród strajkujących (np. w Wojewódzkiej Spółdzielni Ogrodniczej O/Bochnia strajkował cały zakład za wyjątkiem linii produkujących żywność).¹⁵

12 stycznia MKK wyłoniła spośród swego grona dwóch przedstawicieli do kontaktów z MKZ Małopolska. Zostali nimi Jerzy Orzeł i Władysław Piecuch. W razie nieobecności któregoś z nich zastępować ich mieli Józef Mroczek i Henryk Płachta.¹⁶

18 lutego Jerzy Orzeł złożył rezygnację z funkcji przewodniczącego MKK. Powodem rezygnacji było powierzenie mu obowiązków przewodniczącego jego macierzystej Komisji zakładowej przy ZPH. Pozostali członkowie MKK w tajnym głosowaniu, większością głosów wybrali przewodniczącym innego hutnika z ZPH, Władysława Piecucha. Funkcje te Piecuch miał pełnić do czasu wyborów w MKZ Małopolska. ¹⁷

Coraz większy nawał pracy, związany z dużą ilością spraw, wymusił na MKK wprowadzenie stałych dyżurów w siedzibie Komisji. Od polowy lutego lokal MKK czynny był codziennie, łącznie z sobotami.¹⁸ Trudną i skomplikowana sprawą był kolportaż prasy związkowej, zarówno tej ogólnopolskiej, w postaci „Tygodnika Solidarność”, jak
i regionalnej: krakowskich „Aktualności” i „Gońca Małopolskiego” czy „Tarnowskiego Informatora Wydawniczego”. Wydawnictwa te, za wyjątkiem „Tygodnika Solidarność”, nie były dostępne w sieci kiosków „Ruchu”, dlatego miały niewielki zasięg. Sprawę ich kolportażu wzięły na siebie poszczególne komisje terytorialne. W Bochni rozwiązano ten problem poprzez system teczek, które każda zarejestrowana w MKK komisja zakładowa miała założone w siedzibie MKK. Do nich trafiały poszczególne numery biuletynów związkowych jak i cała poczta, która przychodziła na adres MKK. Raz w tygodniu odbywały się spotkania Komisji, podczas których delegaci zakładów pracy mieli możność odebrania prasy. System ten okazała się skuteczny i był kontynuowany w późniejszym czasie przez Delegaturę.¹⁹

W lutym 1981 r. współlokatorem biura MKK stała się Międzyszkolna Komisja Koordynacyjna NSZZ „S” w Bochni. Komisja ta, pod nazwą Tymczasowej Komisji Koordynacyjnej, działała już w 1980 r.. ale formalnie ukonstytuowała się 9 stycznia następnego roku. Funkcję Głównego Koordynatora powierzono nauczycielce ze Szkoły Podstawowej Nr 5, Krystynie Foryś. Jej zastępcą został Franciszek Korta z Zespołu Szkół Budowlanych. Dalsze funkcje w Komisji przedstawiały się następująco:

– koordynator ds. kontaktów z komisjami zakładowymi – Kazimierz Czapla (Zespół Szkół Mechanicznych);
– koordynator ds. sanatorium i wczasów leczniczych – Edward Zięba (SP Nr 1);
– koordynator ds. wczasów wypoczynkowych, obozów i kolonii – Jolanta Rekowska (Szkoła Muzyczna) i Kazimierz Czapla;
– koordynator ds. kontaktów z MKZ Małopolska – Tomasz Ochel (Zespół Szkół Zawodowych w Łapanowie);
– koordynator ds. imprez kulturalnych, sportowych i wycieczek – Dorota Fijałkowska (Szkoła Podstawowa w Łapczycy);
– koordynator ds. interwencji – Jan Wieciech (Zespół Szkół Budowlanych) i Henryk Czech (Zespół Szkół Mechanicznych);
– koordynator ds. BHP – Wiesław Snopek (Zespół Szkół Mechanicznych) i Józef Osika (SP
Nr 2);
– koordynator ds. kontaktów z ZNP – Tadeusz Kowalski (Zespół Szkół Ogólnokształcących)
i Elżbieta Więckowska (Przedszkole nr 5);
– koordynator ds. finansów i księgowości – Czesława Filipczyk (Zespół Szkół Zawodowych);
– koordynator ds. kontaktów z Kuratorium Oswiaty i Wychowania – Dorota Kołodziej (Gminna Szkoła Podstawowa w Rzezawie);
– sekretarz – Krystyna Kozłowska (Szkoła Podstawowa w Nowym Wiśniczu);
– kronikarz – Andrzej Szewczyk (Państwowe Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu)²⁰

Komisja ta na dzień 1 marca 1981 r. zrzeszała 17 komisji zakładowych, z tego 9
z terenu samej Bochni, 8 spoza miasta. Z terenu miasta w skład Komisji weszły następujące komisje zakładowe: w Zespole Szkół Budowlanych, Zespole Szkół Ogólnokształcących, Zespole Szkół Mechanicznych, Zespole Szkół Zawodowych, Szkołach Podstawowych nr nr 1,2 i 5 oraz Komisja Zakładowa Przedszkoli, natomiast z b. powiatu bocheńskiego należały do niej komisje zakładowe szkół gminnych w: Łapczycy, Rzezawie, Łapanowie, Nowym Wiśniczu i Żegocinie oraz w Państwowym Liceum Sztuk Plastycznych w Nowym Wiśniczu, Zespole Szkół Zawodowych w Łapanowie oraz Technikum Rolniczym w Dąbrowicy.²¹ Komisja ta działała pod dotychczasową nazwą do 12 czerwca 1981 r. 13 czerwca na ogólnym zebraniu delegatów komisji zakładowych z pionu oświaty przegłosowano utworzenie Komisji Zakładowej Pracowników Oświaty. W skład komisji weszli wszyscy przewodniczący komisji zakładowych działających przy placówkach oświaty. Na jej przewodniczącą zdecydowaną większością głosów wybrano dotychczasową przewodniczącą Międzyszkolnej Komisji Koordynacyjnej, Krystynę Foryś, a jej zastępcą Andrzeja Pacha ze Szkoły Podstawowej
Nr 5.²²

Dużo miejsca w swojej działalności działacze MKK poświęcali na kontakty
z władzami miejskimi, podczas których poruszano szereg problemów, związanych
z funkcjonowaniem miasta, działalnością urzędów i służb miejskich. Obligowały ich do tego monity szeregowych członków Związku, którzy w zdecydowanej większości byli mieszkańcami dużych osiedli mieszkaniowych, a także nie mając dostępu do innych źródeł zaopatrywania byli zdani na łaskę i niełaskę placówek handlu uspołecznionego. W kwietniu 1981 roku MKK, wywiązując się z zobowiązań złożonych przed komisjami zakładowymi, przesłała na ręce Naczelnika Miasta pakiet wniosków, zgłoszonych przez poszczególnych członków Związku. Wnioski, zawarte w piśmie, były różnej natury – od zupełnie prozaicznych, dotyczących np. systematycznego wywozu śmieci ze zbiorczych śmietników osiedlowych – do wniosku o dokończenie remontu szkoły podstawowej nr 3, zainstalowanie systemu sygnalizacji świetlnej na odcinku międzynarodowej drogi E-22, przebiegającym przez miasto oraz podjęcie działań celem zapewnienia ładu i porządku w centrum miasta tj. na Rynku i przylegających ulicach. Wniosek ostatni szedł w kierunku zainstalowania na Rynku stałego posterunku milicji, co znacznie poprawiłoby poczucie bezpieczeństwa
u mieszkańców.²³

Odpowiedzi, które przysłał Naczelnik, zawierały najczęściej same ogólniki –
w sprawach błahych zasłaniał się brakiem środków finansowych lub tzw. mocy przerobowych natomiast w sprawach kluczowych odsyłał zainteresowanych do czynników niezależnych od niego (tak było w sprawie sygnalizacji świetlnej, której zainstalowaniu sprzeciwić się miała Dyrekcja Okręgowa Dróg Publicznych w Krakowie, czy w sprawie zwiększenia aktywności MO przy wykrywaniu i zapobieganiu wykroczeniom o charakterze chuligańskim).²⁴

Nadużywanie alkoholu w okolicach bocheńskiego Rynku i idące w ślad za tym wybryki były sprawą bulwersującą ogół bochnian już od dawna. Dlatego też lokalne władze usiłowały przynajmniej na zewnątrz wykazać zainteresowanie tym problemem, chociaż
z dzisiejszej perspektywy widać, że było im na rękę pogorszenie się stanu bezpieczeństwa na ulicach miasta. Wiązało się to z ogólnokrajową akcją dezinformacyjną władz, mającą na celu wykazanie, że wzrost przestępczości pospolitej jest wynikiem rozprężenia i anarchii, wywołanej działalnością Solidarności i innych ugrupowań niezależnych. W przypadku Bochni sprawa ta nie mogła się udać z tych oczywistych powodów, że margines bocheński zbierał się w okolicach Rynku już dużo wcześniej niż od sierpnia 1980 r. W związku z tym usiłowano wmanewrować lokalne władze Solidarności we współodpowiedzialność za przestrzeganie porządku. Celowi temu miała służyć idea zorganizowania wspólnych narad kierowniczych gremiów milicyjnych, administracyjnych i związkowych, na którym MO miałaby okazję do wykazywania się swą skutecznością w wykrywaniu przestępstw, a także dochodziłoby do prób rozmywania kompetencji i obowiązków w tym zakresie – były to przyczyny, dla których MKK odmówiła swego udziału w tych działaniach.²⁵

Podobną próbą wmanipulowania niedoświadczonych działaczy „Solidarności”
w rozwiązywanie nierozwiązywalnych wtedy problemów, a także zrzucenia na nich części odpowiedzialności za powstałe braki na rynku, było zaproponowanie im uczestnictwa
w rozdziale deficytowych dóbr, szczególnie sprzętu gospodarstwa domowego dla młodych małżeństw. Przyjęcie przez MKK funkcji w stosownych komisjach skierowałoby na jej działaczy część niezadowolenia, gdyż wiadomo było z góry, że posiadanymi w dyspozycji artykułami nie da się obdzielić wszystkich chętnych i zawsze pozostanie margines niezadowolonych, którzy akurat z powodu arbitralnej decyzji nie otrzymali pralki czy lodówki. W tym miejscu działacze MKK prawidłowe odczytali intencje władz i kategorycznie odmówili swego współuczestnictwa we wspomnianej komisji.²⁶

Bywały jednak sytuacje, gdy zachowanie członków Związku, chociaż podyktowane najlepszymi intencjami, zostawało rozmaicie odbierane przez mieszkańców np. wprowadzenie systemu kartkowego, jak to już wcześniej zaznaczono, było próbą ratowania zupełnie rozregulowanego rynku i następstwem kompletnie ogołoconych półek sklepowych ze wszelkich artykułów. Wtedy to pojawiło się pojęcie spekulacyjnego obrotu towarami deficytowymi, które zamiast trafiać do sieci handlu detalicznego stawały się przedmiotem pokątnego handlu, czy to na zapleczach sklepu, czy na różnego rodzaju targowiskach. Praktyki tego rodzaju były potępiane przez ogół konsumentów, ale równocześnie zataczały coraz szersze kręgi, gdyż często był to jedyny sposób na zdobycie niezbędnych artykułów. Walka z tym zjawiskiem była praktycznie od początku skazana na porażkę, czyniono jednak próby zwalczania nielegalnego handlu. Jednym z pomysłów było utworzenie lotnych zespołów kontrolnych, dokonujących wyrywkowych lustracji placówek handlowych pod kątem ukrywania przez personel masy towarowej. Do akcji tej włączyli się także ludzie
z „Solidarności”. Na terenie Bochni, zgodnie z ustaleniami podjętymi z Naczelnikiem Miasta, powołano kilka zespołów kontrolnych, w skład których weszli działacze desygnowani przez MKK. Byli to: Eugeniusz Oleksiński, Kazimierz Mucha, Stanisława Stachoń, Andrzej Fiszer, Józef Mroczek, Wilhelm Wagner, Leszek Tabor, Genowefa Bielecka, Zuzanna Gawęda. Otrzymali oni specjalne legitymacje uprawniające do kontroli sklepów.²⁷ Działalność ta, jako wywołująca kontrowersje niezdrowe emocje, została w krótkim czasie zaniechana.

3.4. WYBORY WŁADZ ZWIĄZKU, POWSTANIE DELEGATURY

Przystępując do wyboru władz regionalnych Międzyzakładowa Komisja Koordynacyjna NSZZ „Solidarność” w Bochni reprezentowała co najmniej 35 komisji zakładowych z terenu samego miasta i ok. 15 KZ z terenu byłego powiatu bocheńskiego. Ogółem NSZZ Solidarność na terenie ziemi bocheńskiej liczył ok. 9-10 tysięcy zweryfikowanych członków (tzn. takich, którzy na dzień 30 kwietnia 1981 r. nie zalegali
z uiszczaniem składek członkowskich).²⁸

I Walny Zjazd Delegatów NSZZ Solidarność, który miał miejsce w dniach 05.09.-04.10. w Gdańsku stanowił ważną cezurę w działalności wewnątrzzwiązkowej. Wprowadził on mianowicie instytucję delegatur, czyli ogólnego zebrania delegatów Związku z danego okręgu. Podyktowane to było różnymi względami: praktycznym, gdyż od tego momentu ogół delegatów z danego okręgu nie musiał już przybywać do siedziby regionu, aby znaleźć tam instrukcje i wskazówki do dalszego działania. Odciążało to także działaczy szczebla regionu od załatwiania wielu spraw mniejszego kalibru, które mogły zostać z powodzeniem rozstrzygnięte na poziomie okręgu. Był też i inny wymiar problemu: tworzenie delegatur wzmacniało wewnątrzzwiązkową demokrację, gdyż obniżało poziom decyzyjny (oczywiście wszystkich obowiązywały uchwały Krajowej Komisji i innych władz statutowych) do szczebla delegatur – czyli mniej więcej do dawnych siedzib powiatów.

Na terenie województwa tarnowskiego, zgodnie z uchwałą WZD, utworzono cztery delegatury: w Tarnowie, Dębicy, Bochni i Brzesku. Zgodnie z wytycznymi władz Związku Delegatury te: (…)upoważnione są do podejmowania działalności informacyjnej, interwencyjnej i innej wynikającej z potrzeb na danym terenie oraz w ramach upoważnień wydanych przez Zarząd Regionu Małopolska. Członkowie Zarządu i kierownik Delegatury mogą podejmować w imieniu Związku rozmowy i podpisywać porozumienia z władzami administracyjnymi, o ile uzyskają odpowiednie pisemne pełnomocnictwo od Zarządu Regionalnego.²⁹ Bocheńska delegatura (która przejęła po rozwiązanej MKK lokal wraz
z wyposażeniem) zatrudniała trzy osoby. Kierownikiem delegatury był z urzędu członek ZR Małopolska, wybrany w okręgu nr 12 Bochnia-Brzesko – Zbigniew Dulemba. Reprezentował on na forum ZR interesy okręgu, z którego został wybrany. Do zadań kierownika delegatury należało też sprawowanie nadzoru nad dwoma pozostałymi etatowymi pracownikami delegatury w Bochni i w Brzesku, gdyż Zbigniew Dulemba był jednocześnie kierownikiem delegatury w Brzesku.³⁰ Z tego też powodu swój czas pracy musiał podzielić pomiędzy obie delegatury.

Kierownik delegatury miał do pomocy dwie osoby: pracownika sekcji informacji (Władysław Piecuch) i sekretarza delegatury (Krystyna Michalczyk). Do obowiązków pracownika sekcji informacji należało: obsługa dalekopisu (odbiór i przekazywanie serwisów informacyjnych i innych informacji do zakładów pracy na terenie działania delegatury oraz przygotowywanie i wysyłanie informacji), propagowanie akcji związkowych, jak również działań podejmowanych przez delegaturę (propaganda wizualna, rozmieszczanie plakatów itp.), zaopatrywanie komisji zakładowych w czasopisma i broszury, wydawane przez Związek na zasadach prenumeraty, zaopatrywanie delegatury w materiały biurowe, prowadzenie archiwum delegatury, pełnienie dyżurów w delegaturze w czasie akcji związkowych.³¹

Do zadań drugiego pracownika etatowego (sekretarza delegatury), którym była przez cały czas istnienia delegatury Krystyna Michalczyk, należało m.in.: prowadzenie kancelarii ogólnej (rejestr pism, codzienna informacja Przewodniczącego Delegatury o porządku dnia), prowadzenie rejestru interwencji, redagowanie pism i maszynopisanie, zajmowanie się biblioteką wydawnictw związkowych i niezależnych, sporządzanie kwartalnych sprawozdań
z działalności delegatury oraz pełnienie dyżurów w delegaturze w czasie trwania akcji związkowych.³²

Zakres uprawnień i kompetencji delegatury był na tyle szeroki, że zrodził potrzebę wyłonienia w jej ramach sekcji tematycznych. I tak powstały:

– Sekcja Kultury – kierowana przez Wacława Niemirskiego (RBDiM)
– Sekcja Interwencji – Eugeniusz Oleksiński (ZPH)
– Sekcja Statutowo-Organizacyjna – Henryk Płachta (ZPUCh)
– Sekcja Informacji – Krzysztof Szwiec (ZPH).³³

Do zadań Sekcji Kultury należało inicjowanie wszelkich uroczystości, mających charakter związkowy bądź patriotyczny. Działalność tej sekcji zostanie szerzej omówiona w dalszej części niniejszej pracy. Sekcja Interwencji zajmowała się przejmowaniem oraz analizą próśb o interwencję i pomoc, które były zgłaszane przez związkowców (i nie tylko)
z poszczególnych zakładów pracy i załatwianie ich poprzez kontakty i interwencje
u czynników władnych uczynić zadość konkretnej prośbie.

Do zadań Sekcji Statutowo-Organizacyjnej należała pomoc w przeprowadzaniu wyborów na poziomie komisji zakładowych. Sekcja Informacji natomiast miała za zadanie prowadzenie działalności propagandowo-informacyjnej, zarówno w zakładach pracy, jak i na terenie miasta. W związku z tym działalność tej Sekcji była ściśle powiązana z pracą Sekcji Kultury.³⁴

Kierownikowi Sekcji Informacji podlegał merytorycznie etatowy pracownik sekcji, zatrudniony w delegaturze. Jak już wspomniano wcześniej, Delegatura przejęła po MKK jej lokal przy ul. Kazimierza Wielkiego 31. Lokal ten wystarczał, choć z trudem, na działalność Komisji, jednak stał się o wiele za ciasny dla trzech pracowników etatowych delegatury, którzy przyjmowali codziennie wielu interesantów. Oprócz tego z lokalu korzystali związkowcy – nauczyciele skupieni w Komisji Zakładowej Pracowników Oświaty, a od lipca także działacze Solidarności Wiejskiej.

2 lipca został powołany do życia Gminny Zarząd NSZZ RI „Solidarność” w następującym składzie:

– Anna Kolasa-Kantorowicz (zam. Proszówki) – przewodnicząca

– Stanisław Buda (zam. Pogwizdów) – zastępca przewodniczącego

– Józef Szafraniec (zam. Nieszkowice Wielkie) – członek

– Stanisław Gawąd (zam. Nieszkowice Wielkie) – członek

– Jan Buda (zam. Pogwizdów) – członek

– Jan Oliwa (zam. Pogwizdów) – członek.³⁵

Członkowie Zarządu, korzystając z gościny, raz w tygodniu dyżurowali w siedzibie Delegatury. Wszystko to zmusiło jej kierownictwo do czynienia starań w kierunku poszerzenia zajmowanej bazy lokalowej. W związku z tym wystąpiono do Naczelnika Miasta o przydzielenie dodatkowych pomieszczeń Studium Pielęgniarskiego znajdujących się
w bezpośrednim sąsiedztwie Delegatury, jednakże kroki te pozostały bezowocne.³⁶ Również bez rezultatu zakończyły się starania członków Delegatury u władz Zarządu Regionu w sprawie przydziału samochodu służbowego.³⁷

Delegatura stała się centralą Związku na terenie miasta. Tu koncentrował się kolportaż prasy związkowej i książek wydawanych bez cenzury. W lokalu Delegatury można też było nabyć różnego rodzaju materiały o charakterze propagandowym – proporczyki, odznaki itp. Tu funkcjonowała biblioteka wydawnictw związkowych, wreszcie tu dyżurowali działacze Związku, do których można było przyjść z prośbą o interwencję lub po prostu porozmawiać o bieżących wydarzeniach w kraju i mieście. Tutaj spotykali się wreszcie wszyscy działacze związkowi, aby omówić bieżące wydarzenia w zakładach pracy
i przedstawić je kierownikowi Delegatury, a w zamian wysłuchać relacji z obrad Zarządu Regionu i płynących stąd poleceń czy wskazówek dla kontynuowania bieżącej działalności.

Jedną z pierwszych interwencji, jaką musiała podjąć Delegatura, było ostre w tonie wystąpienie do Wojewody Tarnowskiego w sprawie dyskryminowania Bochni przy podziale mięsa i jego przetworów. 9 września odbyło się spotkanie w Urzędzie Miejskim, na którym Naczelnik Miasta przedstawił stan zaopatrzenia miasta w podstawowe artykuły spożywcze. Wynikało z niego jasno, że mięsa nie wystarczy dla wszystkich, dlatego wspólnie ustalono, że istniejącymi nadziałami należy przede wszystkim objąć stołówki szpitala, przedszkoli i szkół, a pozostałą część przeznaczyć na potrzeby kartkowe.³⁸ Ponieważ taki podział powodował pozbawienie mięsa stołówek pracowniczych, Delegatura wystosowała do Wojewody następujące pismo: „Delegatura Zarządu Regionu Małopolska w Bochni występuje do Obywatela Wojewody z ostrym protestem, który dotyczy istniejącej sytuacji w zaopatrzeniu społeczeństwa m. Bochni w podstawowe artykuły spożywcze(…)

ŻĄDAMY

1. Ażeby w trybie natychmiastowym odbyło się spotkanie Obywatela Wojewody
z przedstawicielami zakładów pracy i mieszkańców ziemi bocheńskiej

2. Natychmiastowego wprowadzenia do składu wojewódzkiej rady rynku przedstawiciela miasta Bochni.

3. Zrewidowania w trybie natychmiastowym zatwierdzonych rozdzielników na miesiąc wrzesień br. masy towarowej.

4. Likwidacja natychmiast zarządzenia władz wydziału handlu, skierowanego do przedsiębiorstw dokonujących wypieku chleba, o stosowaniu do jego wypiek niskich gatunków mąki. Istniejący stan rzeczy dowodzi o braku kwalifikacji i poczucia odpowiedzialności oraz pełnego rozeznania w istniejącym stanie zaopatrzenia przez decydentów wojewódzkich i podległy aparat administracji państwowej naszego regionu.
W przypadku nie udzielenia odpowiedzi oraz utrzymywania istniejącego stanu zaopatrzenia, będziemy musieli po konsultacjach z zakładami pracy i mieszkańcami miasta Bochni zastosować statutowe środki wymuszenia realizacji naszych postulatów lub zmiany personalnej na stanowiskach kierowników Urzędu Wojewódzkiego w Tarnowie.”³⁹

Nie tylko sprawy czysto bocheńskie były przedmiotem starań członków bocheńskiej Solidarności, domagających się zmian stylu pracy podległego wojewodzie Urzędu Wojewódzkiego lub zmiany na jego stanowiskach kierowniczych, nie wyłączając osoby samego wojewody. Na liście do premiera rządu PRL, gen. Wojciecha Jaruzelskiego, sygnowanym przez przewodniczących komisji zakładowych Solidarności największych zakładów pracy województwa tarnowskiego, w którym domagają się oni odwołania wojewody tarnowskiego Stanisława Nowaka, widnieją podpisy przewodniczących komisji zakładowych „S” z ZPH, Kopalni Soli i ZPUCh.⁴⁰ Powody wystosowania tego listu były rozliczne: marnotrawstwo przy przechowywaniu artykułów spożywczych, lekceważenie społeczeństwa, niekompetencja w zakresie rozwiązywania problemów oświaty, tolerowanie nadużyć itp. Żadne z pism nie zawierało radykalnego postulatu zmiany na stanowisku wojewody, chociaż poziom zaopatrzenia bocheńskich placówek handlu minimalnie się poprawił. Zamysł poprawy zaopatrzenia mieszkańców Bochni m.in. w artykuły spożywcze, który naczelnik miasta chciał wcielić w życie poprzez uruchomienie na terenie miasta sklepu PEWEX spotkał się ze zdecydowanym protestem bocheńskich zakładów pracy, sprzeciwiających się podziałowi społeczeństwa na część uprzywilejowaną, mającą dostęp do waluty wymienialnej i całą pozostałą resztę, która nie miała takich możliwości.⁴¹

Jak widać z przytoczonych wyżej przykładów członkowie bocheńskiej „Solidarności” zajmowali się różnorodnymi sprawami, dotyczącymi wszystkich mieszkańców miasta niezależnie od ich przynależności związkowej. Wachlarz problemów, którymi zajmowała się Delegatura ZR, był szeroki i nie ograniczał się tylko do spraw socjalno-bytowych. Działacze Solidarności byli niejednokrotnie powiernikami spraw prywatnych,
a gdy zaszła taka potrzeba, pełnili funkcję np. radców prawnych. Społeczeństwo im ufało,
o czym świadczą dziesiątki pism z prośbami o interwencję czy pomoc. Taka bowiem była specyfika tamtego okresu – powszechna niewiara w skuteczność systemu spowodowała, że ogromne pokłady nadziei złożono na barki ludzi spod znaku „Solidarności” tylko dlatego, że byli alternatywą dla PRL-wskiej rzeczywistości.

PRZYPISY

¹ Protokół z zebrania przeprowadzonego 14. 10. 1980 r. o godz. 17.30 w Klubie ZSMP ZPH przy ul. P. Galasa 4. Zbiory prywatne.

² Tamże.

³ Tamże.

⁴ Pismo z 16. 10. 1980 r. Komisji Organizacyjnej NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

⁵ Pismo Naczelnika Miasta Bochni znak: SA. 6015/30/80 z 16. 10. 1980 r. Zbiory prywatne.

⁶Pismo Komitetu Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej NSZZ S w Bochni z 23. 10. 1980 r. (w:) Zespół MKZ Małopolska NSZZ „S”. Materiały nieuporządkowane. Zbiory Biblioteki Jagiellońskiej.

⁷Tamże.

⁸ Tamże.

⁹ Tamże oraz teczka MKK NSZZ „S”, (w:) zbiory prywatne.

¹⁰ Ustalenia z konsultacji MK NSZZ „S” w dniu 13. 12. 1980 r. w UM w Bochni. Zbiory prywatne.

¹¹ Decyzja Naczelnika Miasta Bochni znak: Gł. 8175/9/81 z 6. 02. 81. Zbiory prywatne.

¹² Pismo Naczelnika Miasta Bochni znak: Gł. 8069/A/38/81 z 28. Ol. 1981 r. Zbiory prywatne.

¹³ Przykładem może być zebranie organizacyjne NSZZ „S” przy Szkole Podstawowej Nr 4
w Bochni z dnia 12.11.1980 r., w którym udział wzięli z ramienia MKK J. Orzeł i J. Wieciech. Informacja zaczerpnięta z protokołu zebrania organizacyjnego NSZZ „S” z dn. 12.11.1980 w SP Nr 4, (w:)Archiwum Państwowe w Bochni (APB), dokumenty NSZZ S; SP Nr 4 w Bochni. Materiały nieuporządkowane.

¹⁴ Ustalenia z konsultacji, op. cit.

¹⁵ Informacja MKK do MKZ Małopolska o przebiegu akcji protestacyjnej 16. 01. 1981. Zbiory prywatne.

¹⁶ MKK w Bochni. Protokół z zebrania z 12. 01. 1981 r., (w:) Dokumenty MKZ Małopolska, materiał nieuporządkowany, w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.

¹⁷ Sprawozdanie z żebrania NSZZ „S” Komisji w Bochni z 18. 02. 1981. Zbiory prywatne.

¹⁸ Tamże.

¹⁹ Komunikat nr 1 MKK NSZZ „S” w Bochni pkt 7, (w:) teczka MKK NSZZ „S”, APB, materiał nieuporządkowany.

²⁰ Tamże, pkt l.

²¹ Pismo MKK z 2. 03. 1981. do Kuratorium Oświaty i Wychowania, (w:) teczka MKK NSZZ „S”, APB, materiał nieuporządkowany.

²² Protokół z zebrania delegatów Komisji Zakładowych placówek podległych Wydziałowi Oświaty i Wychowania w Bochni, (w:) APB, materiał nieuporządkowany.

²³ Pismo MKK L. dz. 002/MKK/81 z 24. 04. 81 . Zbiory prywatne.

²⁴ Pismo Naczelnika Miasta. L. dz. NM/11/81 z 11. 05. 81. Zbiory prywatne .

²⁵ Pismo Komendanta Miejskiego MO w Bochni. L. dz. ZW/1148/81 z 20. 05. 81. Zbiory prywatne.

²⁶ Pismo MKK NSZZ „S” do Naczelnika Miasta z 3.07.81. L. dz. 008/MK/81. Zbiory prywatne.

²⁷ Pismo MKK NSZZ „S” z 22. 12. 80. do Naczelnika Miasta. Zbiory prywatne.

²⁸ Przytoczone dane pochodzą z różnych źródeł. Ilość Komisji Zakładowych została opracowana na. podstawie ewidencji prowadzonej w Delegaturze ZR NSZZ „S” Bochnia oraz spisie KZ, opracowanym przez Międzyszkolną Komisję Koordynacyjną NSZZ „S” w Bochni. Przytoczone dane (za wyjątkiem pism oświaty) są jednak fragmentaryczne i niepełne.
W niektórych przypadkach, wiedząc o istnieniu Komisji Zakładowej nie udało się ustalić jej składu osobowego. Informacje odnośnie ilości członków bocheńskiej „Solidarności” zostały zaczerpnięte z teczki przygotowanej pod kątem wyborów przez krakowski MKZ, Zespół ZR Małopolska NSZZ „S”, zbiory Biblioteki Jagiellońskiej, materiał nieuporządkowany.
Z zestawienia tego wynika, że w okręgu wyborczym nr 12 Bochni i Brzeska było zweryfikowanych 15 480 związkowców. Przyjmując, iż Bochnia jest blisko 2-krotnie większa od Brzeska (Bochnia – 30 tys. mieszkańców, Brzesko – 16 tys.) oraz że potencjał przemysłowy jest w obydwu tych miastach mniej więcej proporcjonalny do ich wielkości, obliczenia wykazują, iż ok. 2/3 ogólnej ilości członków w okręgu przypada na Bochnię
i okolicę. Inne dane szacunkowe nie są znane.

²⁹ Pismo ZR Małopolska Z. R. /S. D. 10/55/09/1981 z 24. 09. 81. do Wojewody Tarnowskiego. Zespół ZR Małopolska NSZZ „S”, zbiory Biblioteki Jagiellońskiej, materiał nieuporządkowany.

³⁰ Relacja Krystyny Michalczyk, sekretarza Delegatury w Bochni. Obecnie zbiory prywatne.

³¹ Zakres zadań, obowiązków i odpowiedzialności pracownika zatrudnionego na stanowisku pracownika sekcji informacji w Delegaturze Bochnia – Brzesko, Okręg nr 12 z 1.09.81. Zbiory prywatne.

³² Zakres zadań, obowiązków i odpowiedzialności pracownika zatrudnionego na stanowisku sekretarza Delegatury w Delegaturze Bochnia – Brzesko, Okręg nr 12 z 1.09.81. Zbiory prywatne.

³³ Zawiadomienie z 20. 09.1980 r. skierowane do kierowników sekcji przez kierownika Delegatury. Zbiory prywatne.

³⁴ Relacja K. Michalczyk… op. cit.

³⁵ Informacja o ukonstytuowaniu się Zarządu Gminnego NSZZ RI „S”; z 2 lipca 1981 roku. Teczka Delegatury ZR Małopolska, zbiory prywatne.

³⁶ Pismo Delegatury ZR L.dz./ll/DR/81 z 26 sierpnia 1981 r. do Naczelnika Miasta w sprawie poszerzenia bazy lokalowej. W odpowiedzi otrzymano pismo GT.8175/27/81 z 29 września, odraczające załatwienie tej sprawy do czasu wyjaśnienia się problemu wykorzystania prze Studium Nauczycielskie przedmiotowego lokalu oraz pismo z 16 listopada, definitywnie odmawiające przydziału wspomnianego lokalu, (w:) teczka Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S” w Bochni, materiał nieuporządkowany. Zbiory prywatne.

³⁷ Pismo Delegatury ZR Małopolska L.dz./DB/87/81 z 19 października, (w:) teczka Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”, materiał nieuporządkowany. Zbiory prywatne.

³⁸ Serwis Informacyjny komisji zakładowej NSZZ S w ZPH, Nr 1 z 9 września 1981 r. Zbiory prywatne.

³⁹ Pismo L.dz./50/DB/81 z 9 września 1981 roku do Wojewody Tarnowskiego w sprawie reglamentacji masy towarowej, (w:) teczka Delegatury ZR Małopolska, materiał nieuporządkowany. Zbiory prywatne.

⁰⁴ List otwarty Komisji Terenowej NSZZ „S” Regionu Małopolska z okręgów: Tarnów, Bochnia, Brzesko i Dębica, (w:) Biblioteka Jagiellońska, zespół Zarządu Regionu Małopolska, materiał nieuporządkowany .

⁴¹ Protest z 28 lipca 1981 roku wystosowany przez przewodniczących komisji zakładowych „S” bocheńskich zakładów pracy, złożony na ręce Naczelnika Miasta. Teczka Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”, materiał nieuporządkowany. Zbiory prywatne.

4. DZIAŁALNOŚĆ ZWIĄZKOWA W BOCHNI NA PŁASZCZYŹNIE KULTURALNO – OŚWIATOWEJ

4.1 PROGRAM

Na początku 1981 r. przy Delegaturze ZR Bochnia – Brzesko powstała Sekcja d/s Kultury i Sportu. Tworzyli ją: Wacław Niemirski (RBDiM) jako przewodniczący, Jerzy Orzeł (ZPH), Józef Mroczek (Kopalnia Soli), Stanisław Kurnik (ZPH), Teofil Wojciechowski (Muzeum Zup Krakowskich w Wieliczce), Krystyna Foryś (Szkoła Podstawowa nr 5
w Bochni), Jan Wieciech (Zespół Szkół Budowlanych), Jan Flasza (Miejska Biblioteka Publiczna), Stanisław Kobiela (Muzeum im. St. Fischera).¹ Pierwsze spotkanie sekcja odbyła celem omówienia i przyjęcia programu działania oraz podziału zadań dla grup roboczych. Ustalono, że sekcja odbywać będzie spotkania raz w miesiącu. Na spotkaniu tym przyjęto program działania sekcji, który przedstawiał się następująco:

a) powołanie w Bochni Stowarzyszenia Chrześcijańskiej Wspólnoty Ludzi Pracy,

b) włączenie się sekcji w przygotowania i realizację programu obchodów pierwszej rocznicy powstania NSZZ „Solidarność” na terenie Bochni i Brzeska w dniach 30-31 sierpnia 1981 r.,

c) włączenie się sekcji w przygotowania sesji popularno-naukowej organizowanej przez Komisję Zakładową Kopalni Soli w Bochni, poświęconej ochronie zabytków Kopalni Soli
i ich znaczeniu dla kultury miasta i regionu,

d) podjęcie rozmów z władzami Bochni: Radą Miejską i Urzędem Miejskim w celu:
– pozyskania innego pomieszczenia lub powiększenia istniejącego o dodatkowy sąsiedni lokal dla Biura Delegatury i Komisji Terenowej Okręgu Nr 12,
– przywrócenia do stanu pierwotnego tablicy pamiątkowej na budynku Muzeum w Bochni, upamiętniającej postać Naczelnika Państwa Polskiego, marszałka Józefa Piłsudskiego. Tablica została zdewastowana i zdjęta w czasie remontu budynku przez władze miasta Bochni,
– przywrócenia do stanu pierwotnego Pomnika Poległym za Wolność 1914-1920. Pomnik został postawiony przez społeczeństwo miasta w 1935 r., a w czasie wojny zdewastowany. Po 1945 r. został przebudowany i dedykowany poległym funkcjonariuszom PUBP w Bochni,
– nadania imienia gen. Leopolda Okulickiego placowi w centrum miasta;

e) podjęcia starań o zgodę na użytkowanie i zagospodarowanie przez Delegaturę
i Komisję Terenową sali kina „Syrenka” jako lokalu związkowego dla prowadzenia działalności oświatowo-kulturalnej wśród swych członków,

f) powołania regionalnego Towarzystwa im. gen. L. Okulickiego z siedzibą w Bochni dla gromadzenia pamiątek, prowadzenia działalności informacyjno-propagandowej, wydawniczej, upamiętniającej postać i działalność ostatniego Komendanta AK, syna Ziemi Bocheńskiej,

g) zorganizowania wystawy fotograficznej w Bochni i Brzesku, obrazującej wystąpienia robotnicze od czerwca 1956 do sierpnia 1980 r. Ekspozycja miała być umieszczona w takich dużych obiektach jak: Muzeum lub Dom Kultury
z odpowiednią oprawą informacyjno-reklamową,

h) powołania zespołu redakcyjnego dla opracowywania materiałów do magazynu związkowego, obejmującego zasięgiem okręg nr 12,

i) opracowania stałego kalendarza obchodów uroczystości patriotycznych, takich jak: 31 sierpnia, 17 września, 11 listopada, 16 grudnia, 4 kwietnia, 3 maja, 25 czerwca, 28 czerwca oraz włączenie się Związku do uroczystości kościelnych,

j) opracowania programu i terminarza masowych imprez sportowych i turystycznych, organizowanych przez komisje zakładowe Związku,

k) przygotowania i przeprowadzenia poprzez komisje zakładowe cyklu spotkań na terenie zakładów pracy – w ramach Wszechnicy Związkowej. Organizacja spotkań środowiskowych z przedstawicielami i działaczami organizacji KSS KOR, KPN
i innych,

l) organizowania przez komisje zakładowe wszystkich typów szkół spotkań nauczycieli języka polskiego i historii poświęconych omawianiu zagadnień odfałszowania tych przedmiotów i wprowadzenia do zbiorowej świadomości pomijanych lub zniekształcanych danych o faktach historycznych w kulturze narodowej,

ł) doprowadzenia do stworzenia terenowej organizacji dla obrony więzionych za przekonania polityczne i ich uwolnienia zgodnie z porozumieniem społecznym podpisanym na Wybrzeżu,

m) utworzenia klubu działaczy związkowych, którzy podjęli prace na rzecz rozwoju na terenie Bochni i Brzeska struktur NSZZ „S”. Praca Klubu miała rozwijać się przy Delegaturze.²

4.2 REALIZACJA

Działalność sekcji ogniskowała się wokół organizacji imprez rocznicowych związanych z najnowszą historią Polski. Najwcześniejszą nadarzającą się okazją do zorganizowania takich uroczystości były obchody pierwszej rocznicy powstania „Solidarności”, przypadające na 31 sierpnia 1981 r. Uroczystość ta rozpocząć się miała od udekorowania wszystkich zakładów pracy flagami o barwach narodowych, a także wywieszeniem transparentów, haseł i plakatów. Na 30 sierpnia planowano odprawienie
w kościele parafialnym w Bochni Mszy św. w intencji NSZZ „S”, podczas której poświęcony miał być sztandar Komisji Zakładowej Rejonu Budowy Dróg i Mostów Bochni. W następnej kolejności chciano zorganizować spotkanie członków Związku z przedstawicielami Krajowej Komisji Porozumiewawczej i Zarządu Regionu Małopolska oraz Delegatury Okręgu. Po rozmowach uczestnikom spotkania miano wyświetlić film A. Wajdy pt. „Człowiek z żelaza”. Następnego dnia, tj. 31 sierpnia planowano uruchomienie na 3 minuty syren fabrycznych na terenie zakładów pracy Bochni i Brzeska. Godzinę później odbyć się miał wiec załóg zakładów pracy i społeczeństwa obydwu miast, podczas którego okolicznościowe przemówienia wygłosić mieli członkowie ZR Małopolska. Odpowiedzialnymi za organizację uroczystości zostali członkowie Komisji Terenowej i pracownicy etatowi Delegatury okręgu. Program wymienionej wyżej uroczystości przedstawiony został do zaopiniowania Komisji Terenowej w dniu 19 sierpnia.³

Z przyczyn technicznych obchody te przesunięto na 17 września i powiązano z 42 rocznicą agresji radzieckiej na Polskę. Sprawą organizacji i przebiegu uroczystości zajęli się członkowie Delegatury ZR Małopolska w Bochni. Służbę porządkową oraz pomoc przy zabezpieczeniu ruchu zapewniła Komisja Zakładowa przy ZPH w liczbie 15 osób.⁴ Szczegółowy scenariusz obchodów został opracowany przez przewodniczącego sekcji d/s kultury, oświaty i sportu przy Delegaturze ZR okręgu Nr 12 Bochnia-Brzesko, Wacława Niemirskiego. Zakładał on, że od wczesnych godzin popołudniowych, korzystając z istniejącej na Rynku sieci głośników, będą nadawane utwory o treści patriotycznej.

Następnie planowano przeprowadzenie wiecu mieszkańców miasta, na którym okolicznościowe przemówienia mieli wygłosić: przewodniczący ZR Małopolska Wacław Sikora i przewodniczący Delegatury ZR Małopolska Zbigniew Dulemba. Kolejnym punktem uroczystości miało być przejście wszystkich zebranych na Rynku uczestników wiecu pod pomnik w lasku Uzbornia, poświęcony pamięci 52 pomordowanych w grudniu 1939 r. mieszkańców miasta. Na miejscu głos miał zabrać Krzysztof Szwiec z ZPH. W dalszej kolejności planowano apel poległych, prowadzony przez Wacława Niemirskiego oraz złożenie wieńców i zapalenie zniczy. Po zakończeniu uroczystości jej organizatorzy zakładali powrót do kościoła pw. św. Mikołaja na mszę żałobną.⁵ Stosownie do obowiązującego prawa Delegatura ZR wystąpiła do Naczelnika Miasta o wyrażenie zgody na przeprowadzenie uroczystości. Pozwolenie takie wydano 16 września.⁶ Czytamy w nim m.in. „(…)Obywatel Zbigniew Dulemba jako przewodniczący zgromadzenia (…)odpowiedzialny jest za przebieg zgromadzenia oraz obowiązany jest przeciwdziałać wszystkiemu, co zagrażałoby bezpieczeństwu i porządkowi publicznemu.”⁷

Obchody odbyły się zgodnie z planem, skupiając na Rynku ponad tysiąc osób. Następnie, tak jak zakładano, uczestnicy wiecu przemaszerowali pod pomnik na Uzborni, gdzie Krzysztof Szwiec naświetlił tło i przebieg wydarzeń związanych z agresją 17 września 1939 r., a Wacław Niemirski poprowadził apel poległych.⁸ Dwa ostatnie z wymienionych punktów uroczystości stały się podstawą do wszczęcia śledztwa przeciwko organizatorom obchodów. Śledztwo nadzorowała Prokuratura Generalna⁹ i trwało ono aż do początków stanu wojennego, kiedy to na podstawie przepisów o abolicji zostało umorzone. Objęci nim dowiedzieli się o tym dopiero podczas przesłuchań związanych z organizowanymi przez nich strajkami skierowanymi przeciwko stanowi wojennemu.¹⁰

Kolejnym przedsięwzięciem sekcji kultury i oświaty, zorganizowanym wspólnie
z Komisją Zakładową NSZZ „S” przy Kopalni Soli było sympozjum naukowe pod nazwą „Historyczna Kopalnia Soli w Bochni – dzieje i perspektywy”.¹¹ Na jego program złożyły się odczyty poświęcone dziejom gwarectwa solnego od 1248 r. do zajęcia Bochni przez Austriaków po pierwszym rozbiorze, dzieje kopalni bocheńskiej w latach 1772-1939, rozwój przestrzenny kopalni oraz perspektywy rozwoju i zagospodarowania historycznych wyrobisk kopalnianych.

Ostatnią większą imprezą, którą Sekcja Kultury i Oświaty zdołała przeprowadzić przed wprowadzeniem stanu wojennego, były obchody 63 rocznicy odzyskania niepodległości. Z powodu niemożności przybycia do Bochni zaproszonych gości w osobach: ks. Józefa Tischnera i płka Józefa Herzoga, główne uroczystości przeniesiono na 13 listopada, natomiast 11 listopada miał miejsce odczyt poświęcony sylwetce gen. Leopolda Okulickiego.¹² Tego samego dnia na uroczystości krakowskie udała się 59-osobowa delegacja z Bochni z pocztami sztandarowymi.¹³

13 listopada, zgodnie z ustalonym wcześniej programem, który został zatwierdzony na zebraniu w dniu 14 października, u stóp budynku Muzeum im. Stanisława Fischera odbył się wiec mieszkańców miasta, w trakcie którego przedstawiciele Delegatury ZR Małopolska złożyli wieńce w miejscu, gdzie znajdowała się tablica poświęcona mieszkańcom Bochni poległym w 1920 roku. Tablicę tę ufundowało społeczeństwo Bochni w 1930 r. Jej przywrócenie było jednym z postulatów wielokrotnie zgłaszanych po 1980 r., jednakże do czasu omawianych uroczystości tablicy nie udało się zrekonstruować z powodu braku materiałów źródłowych.¹⁴ Po zakończeniu wiecu odbyła się Msza św., w czasie której homilię wygłosił ks. prof. Józef Tischner. Dalszym punktem uroczystości była wieczornica dla członków Związku, podczas której z okolicznościowym odczytem wystąpił Jan Leszek Franczyk (redaktor naczelny „Krzyża Nowohuckiego”). Zabrał też głos gość honorowy uroczystości, legionista płk Józef Herzog, a całość zakończyła część artystyczna w wykonaniu chóru Organum oraz artystów scen krakowskich, deklamujących wiersze Cz. Miłosza.¹⁵

W obchodach 63 rocznicy odzyskania niepodległości swój udział mieli również bocheńscy harcerze¹⁶, co zostało zauważone i docenione przez Delegaturę ZR Małopolska w Bochni, która wystosowała pismo z podziękowaniem do Komendy Hufca ZHP Bochnia.

Pismem z dnia 3 października 1981 r. Delegatura ZR Małopolska NSZZ „S”
w Bochni oraz sekcja kultury i oświaty wystąpiły do Dyrekcji Muzeum w Bochni
z propozycją zorganizowania w salach Muzeum wystawy poświęconej pamiątkom
i dokumentom z okresu Legionów Polskich.¹⁷ Termin otwarcia w/w wystawy planowano na 11 listopada 1981 r. Związek gotowy był przyjąć patronat nad wystawą oraz udzielić pomocy jej organizatorom. Jednocześnie Delegatura wykazała zainteresowanie pamiątkową tablicą ufundowaną przez społeczeństwo miasta Bochni, poległym Żołnierzom Legionów pod wodzą Marszałka Józefa Piłsudskiego.¹⁸ W piśmie tym czytamy: „(…)pragniemy przywrócić społeczne pamiątki tego okresu dla społeczeństwa naszego miasta. Prosimy Dyrekcję Muzeum o udzielenie w tej sprawie odpowiedniej pomocy, w odnalezieniu tablicy oryginalnej, lub udostępnienie czytelnych dokumentów pisanych lub fotograficznych obejmujących treść napisów, nazwisk poległych itp. z tej tablicy(…)”¹⁹

Sprawę dotyczącą tablicy Delegatura poruszyła jednocześnie w piśmie do Naczelnika Miasta Bochni²⁰ oraz do Miejskiej Rady Narodowej Bochni.²¹ W jednym z wyżej wymienionych pism jej członkowie wspomnieli o sprawie „(…)uzupełnienia pomnika Czynu Legionowego, zwanego Pomnikiem Niepodległości, o nazwiska poległych w I Wojnie Światowej w latach 1914-20 Zarówno pomnik jak i tablica pamiątkowa są symbolami patriotyzmu Bochni i społeczeństwo naszego miasta domaga się przywrócenia ich pierwotnego wyglądu.”²² W tej kwestii poparcia dla dążeń Delegatury udzieliły takie organizacje polityczne i społeczne jak: Komitet Miejsko-Gminny ZSL, Stowarzyszenie Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej – Zarząd Główny, PTTK – Oddział w Bochni, komitety osiedlowe nr 2, 3 i 5, Komenda Hufca ZHP, Towarzystwo Przyjaciół Książki, Wojewódzkie Archiwum Państwowe – Oddział w Bochni, Państwowa Szkoła Muzyczna
w Bochni, Wojewódzkie Biuro Planowania Przestrzennego oddział w Bochni, pracownicy Muzeum im. Stanisława Fischera, Liceum Ogólnokształcące im. Króla Kazimierza Wielkiego oraz koło przewodników.²³

W 1981 r. przypadła 190 rocznica uchwalenia Konstytucji 3 maja. Dzień ten był zarazem świętem Stronnictwa Demokratycznego. Istniejąca na terenie miasta komórka tego stronnictwa wystąpiła z propozycją wspólnego zorganizowania obchodów święta. Adresatami propozycji były działające na terenie miasta organizacje polityczne i społeczne. Z zaproszenia skorzystały „Solidarność”, Stowarzyszenie Bochniaków oraz Muzeum im. St. Fischera. Efektem współdziałania wymienionych organizacji była wspólna akademia, zatytułowana „Witaj Majowa Jutrzenko!” Odbyła się ona 4 maja o godz. 17 w Muzeum. Złożyły się na nią: wykład prof. Antoniego Podrazy (UJ) oraz wiązanka pieśni historycznych w wykonaniu chóru akademickiego z UJ.²⁴

Kilka dni wcześniej, bo 28 kwietnia, w pomieszczeniach Miejskiej Biblioteki Publicznej została otwarta wystawa fotograficzna Gdańsk 1970-1980″.²⁵ Wystawa wzbudziła duże zainteresowanie, gdyż złożyły się na nią nigdzie nie publikowane wcześniej fotogramy
z wystąpień robotniczych na Wybrzeżu 1970 r. i strajku sierpniowego w 1980 r. Wystawa czynna była przez miesiąc.

Częściowa liberalizacja cenzury, umiejętnie wykorzystana przez „Gazetę Krakowską”, regularne ukazywanie się „Tygodnika Solidarność” – czasopisma o zasięgu ogólnopolskim oraz wielu regionalnych biuletynów związkowych, powodowały że zainteresowanie się społeczeństwa sprawami bieżącymi osiągało niespotykane przedtem rozmiary. Ale nie tylko aktualne wydarzenia polityczne były śledzone przez większość Polaków: ogromnie wzrosło zainteresowanie historią kraju – tą dalszą, ale przede wszystkim najnowszą, począwszy od XX-lecia międzywojennego.

Stąd tak modne stały się spotkania z wybitnymi politykami i działaczami społecznymi, ale także i ludźmi zawodowo zajmującymi się historią. Spotkania takie, niezależnie od poruszanej w nich tematyki, cieszyły się stałą, wysoką frekwencją. Bochnia, z racji swego położenia nieopodal Krakowa, silnego ośrodka intelektualnego, a także siedziby władz prężnego regionu Solidarności, miała ułatwiony dostęp do osób stojących wysoko w hierarchii związkowej, a także luminarzy nauki i – trzeba to przyznać – umiała skorzystać z nadającej się okazji. Wspomniano już o wizycie
w mieście wybitnego duchownego katolickiego, a zarazem świetnego filozofia
ks. J. Tischnera i legionisty płka J. Herzoga.

Ogromny odzew społeczny wywarła wizyta A. Michnika. Spotkanie odbyło się
w największej sali miejskiej – w kinie Jutrzenka, mogącej pomieścić ok. 400 osób. Nie dość, że wszystkie miejsca siedzące były zajęte, to duża grupa osób uczestniczyła w spotkaniu na stojąco. Wychodząc na przeciw oczekiwaniom społecznym działacze sekcji kultury i oświaty przy delegaturze ZR wysunęli ideę zorganizowania Wszechnicy Związkowej. Miała ona służyć wymianie poglądów dotyczących bieżących wydarzeń w kraju, a także pełnić funkcje edukacyjne, szczególnie w zakresie historii najnowszej. Realizując ten pomysł udało się pozyskać do współpracy red. Halinę Bortnowską, publicystkę „Znaku” i „Tygodnika Powszechnego”, zarazem czynną członkinię „Solidarności”. Jej to właśnie przypadło
w udziale zainaugurowanie Wszechnicy, co miało miejsce 16 listopada 1981.²⁶ Tematem spotkania był program „Solidarności” z uwzględnieniem aspektu społeczeństwa solidarnego. H. Bortnowska miała okazję dwukrotnego podzielenia się swymi uwagami z mieszkańcami miasta: najpierw spotkała się z pracownikami ZPH, następnie na otwartym spotkaniu
z mieszkańcami miasta w świetlicy Kopalni Soli.

Sukces pierwszego spotkania zachęcił jego organizatorów do stworzenia całego cyklu wykładów i spotkań z interesującymi postaciami życia publicznego. Już 23 listopada przybył do Bochni dr Ryszard Madej, który wygłosił dwa referaty poświęcone sprawom granic Polski w latach 1918-20 oraz konstytucjom II Rzeczypospolitej. 30 listopada dr Andrzej Pankowicz z UJ przedstawił odczyt zatytułowany „Sprawa polska w koncepcjach gen. Sikorskiego”.²⁷ Na 7 i 14 grudnia planowano powtórną wizytę red. Bortnowskiej oraz odczyt ks. dra Michała Hellera o stosunku katolicyzmu do marksizmu. Oba spotkania nie doszły jednak do skutku. Pierwsze ze względu na niemożność przybycia H. Bortnowskiej, drugie ze względu na wprowadzenie stanu wojennego.

Innym przejawem dążenia do stworzenia alternatywnych w stosunku do obowiązujących oficjalnych wzorców kultury była inicjatywa, za którą stała grupa bocheńskiej młodzieży. Działające w mieście placówki kulturalne, ukierunkowane na pracę
z młodzieżą (szczególnie Miejski Dom Kultury) nie wystarczały dla zaspokojenia potrzeb młodych ludzi.²⁸ Działalność w nich prowadzona była w sposób schematyczny, akcyjny, odbiegający znacznie od zapotrzebowań młodego pokolenia.”(…)MDK w zasadzie ogranicza swą działalność kulturalną do swojego budynku”²⁹, więc jego ewentualna inicjatywa nie mogła być zauważona przez ogół młodzieży. 19 grudnia 1980 r. z inicjatywy MKK NSZZ „S” i Zarządu Miejskiego ZSMP odbyło się spotkanie młodzieży bocheńskiej. „Po dyskusji na tematy związane z kulturą młodzieżową w Bochni postanowiono: doprowadzić do powstania klubu młodzieżowego, (…)klub powinien działać 7 dni w tygodniu w godzinach popołudniowych, (…)raz w tygodniu powinny odbywać się imprezy rozrywkowe w formie wieczorków tanecznych, (…)klub powinien prowadzić działalność na rzecz środowiska, (…)działalność klubu opierała by się o Regulamin (…)oraz o decyzje Samorządu Klubu, wybieranego raz na rok.”³⁰ Młodzież wybrała również czterech swoich przedstawicieli w składzie: Maciej Haber, Ewa Sokołowska, Bogdan Łucyków i Bogdan Serwatka, którzy otrzymali prawo reprezentowania jej w rozmowach z władzami, dotyczącymi utworzenia klubu.

Do urzeczywistnienia pomysłu brakowało przede wszystkim bazy lokalowej, dlatego też wystąpiono do Dyrekcji MDK o przydzielenie stosownego pomieszczenia³¹, które młodzież zadeklarowała się własnoręcznie wyremontować. Autorzy prośby wyszli z założenia, że działalność MDK jest na tyle wąska, iż można będzie przeznaczyć część jego pomieszczeń (nie uszczuplając działalności merytorycznej placówki) na rzecz nowo powstałego klubu. 22 stycznia 1981 r. w MDK odbyło się spotkanie przedstawicieli młodzieży z władzami miasta.³² Tematem spotkania była wspomniana wyżej sprawa przydziału lokalu. Przedstawiono także tekst „porozumienia” pomiędzy Zarządem Miejskim ZSMP w Bochni, reprezentowanym przez Andrzeja Lipolda oraz Międzyzakładową Komisją Koordynacyjną NSZZ „S”, reprezentowaną przez jej przewodniczącego Jerzego Orła – jako organizacjami patronackimi tworzącego się klubu młodzieżowego, a zastępcą Naczelnika Miasta i Dyr. MDK w Bochni.³³ W porozumieniu zawarto stwierdzenie o potrzebie utworzenia klubu młodzieżowego w Bochni: „(…)Placówka ta (…)winna służyć wychowaniu, aktywizacji i podnoszeniu życia kulturalnego młodzieży, a szczególnie rozwijaniu u niej zainteresowań umysłowych i artystycznych(…)”³⁴ Fragment ten pozwala doszukiwać się pozytywnych stron owego porozumienia, było jednak inaczej. Pisząc za redaktorem Tarnowskiego Magazynu Informacyjnego „Temi” Przemysławem Koniecznym, porozumienie to było raczej „aktem bezwarunkowej kapitulacji”³⁵ ze strony młodych ludzi, gdyż praktycznie jego treść nie uwzględniała większości przedstawionych postulatów. Także sprawa dotycząca lokalu została rozwiązana w sposób niezadowalający za-interesowaną młodzież. Zastępca Naczelnika Miasta zaproponował jedynie małe pomieszczenie³⁶, zupełnie nieodpowiednie dla realizacji zadań, które przed sobą postawili młodzi ludzie, w związku
z czym propozycja nie została przyjęta. Następne spotkanie, planowane na 30 stycznia 1981 r., nie doszło do skutku.

O przyczynach jego odwołania oficjalnie nikogo me powiadomiono.³⁷ Do następnych rozmów już nie doszło i sprawa nie została rozwiązana aż do momentu wprowadzenia stanu wojennego.

4.3 NIEZALEŻNA PRASA

Nasilenie się retoryki antyzwiązkowej w oficjalnych środkach masowego przekazu,
a także widoczna w całym związku tendencja do posiadania własnego organu prasowego, (wypełniającego pustkę informacyjną, będącą wynikiem braku niezależnej prasy na terenie ziemi bocheńskiej i brzeskiej), zrodziły koncepcję utworzenia wewnątrzzwiązkowego biuletynu informacyjnego. Koncepcja ta zgodna była z uchwałą I Zjazdu Delegatów NSZZ „S”, w której czytamy m.in.:

„(…) 2. Biorąc pod uwagę aktualny stan dostępu „S” do środków masowego przekazu Zjazd stoi na stanowisku, że nowe władze krajowe powinny udzielić jak najdalej idącej pomocy prasie i wydawnictwom związkowym; szczególnie w zakresie zwiększania nakładów.
3. Uważamy, że w polityce pomocy (przydział papieru, maszyn poligraficznych) władze krajowe powinny kierować się następującymi zasadami: (…)
b: nowe tygodniki i dzienniki powoływać należy w tych regionach, w których monopol na informację posiada koncern RSW „Prasa, Książka, Ruch”, szczególnie idzie tu o regiony odległe od wielkich aglomeracji (…)”³⁸ Co prawda, bliskie sąsiedztwo Tarnowa, a przede wszystkim aglomeracji krakowskiej, ułatwiały dostęp do prasy związkowej i wydawnictw niezależnych, jednakże poświęcały one zbyt mało miejsca tematyce lokalnej. Dostępne na terenie Bochni „Goniec Małopolski”, „Biuletyn Informacyjny Hutników”, „Obserwator Robotniczy” czy „Biuletyn Informacyjny Solidarności” koncentrowały się na tematyce ogólnozwiązkowej, a nawet ogólnokrajowej, zaniedbując relacjonowanie wydarzeń w małych ośrodkach. Prace koncepcyjne nad uruchomieniem nowego biuletynu zaczęły się w sierpniu 1981 roku. Po uzyskaniu przychylnej opinii większości komisji zakładowych zawiązała się redakcja biuletynu.³⁹ Tworzyli ją: Stanisław Kurnik i Jerzy Orzeł z ZPH, Józef Mroczek
z Kopalni Soli, Wacław Niemirski z RBDiM oraz Władysław Piecuch z Delegatury ZR. Dla biuletynu przyjęto nazwę: „Kurierek B.B” (Bochnia-Brzesko). Umocowano go prawnie jako pismo wydawane przy Delegaturze Zarządu Małopolska NSZZ „S” w Bochni. Aby uniknąć obowiązku uzyskania zgody cenzury na druk biuletynu, na jego stronie tytułowej postanowiono zamieścić adnotację „do użytku wewnątrzzwiązkowego”, co zawężało swobodę działalności wydawców (pismo formalnie nie mogło być kolportowane poza zakładami pracy), ale chroniło przed kontaktami z głównym Urzędem Kontroli Prasy, Publikacji i Widowisk.

Podstawową trudnością, którą należało pokonać jeszcze na etapie prac przygotowawczych, było rozwiązanie problemu druku. Żadna z komisji zakładowych Związku, działających na terenie Bochni i Brzeska, nie dysponowała własną bazą poligraficzną, a starania o druk biuletynu na maszynach drukarskich KRH HiL nie przyniosły pożądanych rezultatów, chociaż były bliskie sfinalizowania. Wobec powyższego zdecydowano się na zakup własnej maszyny powielającej. Dzięki pomocy Zarządu Regionu uzyskano asygnatę na zakup powielacza. Nabyto czeską maszynę „Cyklos”, którą umieszczono w lokalu KZ „S” przy ZPH. Najwięcej problemów nastręczało zdobycie farby powielaczowej i papieru. Mimo że nie były one objęte asygnatami, były niezmiernie trudne do zdobycia i kłopoty z ich uzyskaniem trwały cały czas. Radzono sobie z tym problemem w różny sposób, wykorzystując najczęściej życzliwe poparcie różnych osób, które na własną rękę pozyskiwały potrzebne materiały. Nie było natomiast większych trudności ze zdobyciem matryc białkowych, których większy zapas zakupiono w bocheńskich placówkach handlu detalicznego.⁴⁰ Pismo formalnie rozdawane było bezpłatnie, stąd środki na jego druk pokrywane były z zasobów Delegatury ZR. Średni nakład „Kurierka” wynosił 1500 egz.⁴¹, co w pełni pokrywało bieżące potrzeby lokalnego rynku oraz pozwalało kolportować go poza granicami miasta, przede wszystkim do Brzeska. Praca w redakcji miała w całości charakter społeczny. Nie było etatowych pracowników pisma, nikt też nie pobierał jakichkolwiek honorariów za umieszczane na jego łamach artykuły. Matryce do pierwszego numeru „Kurierka” przygotowywała pracownica Delegatury ZR Krystyna Michalczyk, następne pochodziły od Komisji Zakładowej Kopalni Soli. Samym drukiem Kurierka zajmował się Jerzy Orzeł z KZ ZPH.

4.4 KURIEREK

Wydanie pierwszego numeru „Kurierka” nieprzypadkowo zaplanowano na 17 września 1981 roku. Organizowane w tym dniu uroczystości stwarzały możliwość szerokiego kolportażu pisma pośród uczestników oraz pozwalały nawiązać tematycznie do rocznicy agresji Armii Czerwonej na Polskę.

Dobrym zwyczajem każdego tytułu prasowego, wchodzącego na rynek, jest zamieszczanie
w pierwszym numerze artykułu redakcyjnego. Nie inaczej było w przypadku „Kurierka”. Jego redaktorzy zwrócili się do czytelników następującymi słowami:

„Szanowni Czytelnicy! Oddajemy w wasze ręce pierwszy numer naszego pisma. Celem naszym jest informowanie szerokich rzesz naszego Związku o bieżącej działalności Związkowej, a także odkłamanie najnowszej historii Polski (w tym historii naszego regionu), która w ostatnim czasie została mocno zniekształcona. Nie pragniemy w naszym piśmie podważać przewodniej roli PZPR, ale dokąd będzie ona przewodnia, dokąd członkowie naszego Związku, nie będący członkami PZPR, będą uzależnieni od decyzji tej organizacji, jej krytyka, bądź działaczy tej organizacji, będzie naszym obowiązkiem. Nie pragniemy też
w naszym piśmie sięgać po władzę, która na mocy Konstytucji PRL jest nam dana jako obywatelom tego kraju(…)⁴²

Jak już wcześniej podano, wydanie pierwszego numeru „Kurierka” zbiegło się
w czasie z obchodami 42 rocznicy napaści ZSRR na Polskę we wrześniu 1939 roku. Właśnie tym wydarzeniom poświęcono wiele uwagi na łamach pisma. Artykuł pt „Kazali zapomnieć”, pióra Stanisława Kurnika, była dla starszego pokolenia dowodem odkłamywania rodzimej historii, zaś u ludzi młodych wywołał poruszenie, spowodowane zderzeniem się zawartych
w nim informacji z oficjalną wersją wydarzeń sprzed prawie półwiecza. S. Kurnik na czterech stronach dał popis swej erudycji i zacięcia dziennikarskiego. We wnikliwy sposób opisał podłoże agresji, jej przebieg, a przede wszystkim konsekwencje, ze sprawą katyńską włącznie.

Pismo podjęło też inną próbę rozliczenia się z historią, tym razem w wymiarze bardziej lokalnym. Postanowiono bowiem wydobyć z mroków zapomnienia postać ostatniego Komendanta Głównego AK, syna ziemie bocheńskiej, gen. Leopolda Okulickiego. Uczyniono to w postaci apelu grupy związkowców „S” z terenu Bochni, którzy na spotkaniu 6 lipca 1981 roku uchwalili zainicjowanie akcji zbierania pamiątek, relacji i innych dokumentów po gen. „Niedźwiadku”.

Do innych, ciekawych publikacji pierwszego numeru „Kurierka” należały poufne polecenia dla dyrektorów, między innymi bocheńskich zakładów pracy, których celem było zapewnienie dalszego, niczym nieskrępowanego nadzoru PZPR nad załogami oraz poprawa wizerunku dyrekcji w oczach robotników. Całość numeru uzupełniono o wiersze autorstwa m.in. bocheńskich twórców.

Niespodziewanym, chociaż patrząc z perspektywy tamtych lat, logicznym następstwem powstania pierwszego na terenie miasta niezależnego pisma, było zainteresowanie się nim i tworzącymi go ludźmi ze strony organów ścigania. Pierwszym zwiastunem tego było opublikowanie przez „Trybunę Ludu” z dnia 26-27 września informacji o wszczęciu przez prokuraturę śledztwa w sprawie „antyradzieckich wystąpień” na wiecu 17 września.⁴³ W ślad za tym Prokuratura Rejonowa w Bochni (w osobie prokuratora
W. Piotrowskiego) wszczęła śledztwo w sprawie kolejnych „antyradzieckich wystąpień”, których doszukano się w artykule „Kurierka”. Na jej polecenie wezwano na Komendę Miejską MO cały zespół redakcyjny, któremu przedstawiono zarzut popełnienia wykroczenia, polegającego na wydawaniu pisma bez zgody cenzora. Gdy został obalony argumentem
o wewnątrzzwiązkowym charakterze pisma⁴⁴, wysunięto inny zarzut: poruszania
w „Kurierku” tematów, które godzą w dobre imię ZSRR i stawiają w niekorzystnym świetle jego stosunki z Polską. Były to już zarzuty trudne do odparcia, dlatego sprawa przeciągała się aż do jej nieoczekiwanego zakończenia w postaci umorzenia dochodzenia, które z ramienia MO prowadził sierżant Stanisław Wójcik. Podstawę prawną stanowił dekret Rady Państwa
o stanie wojennym, który przewidywał abolicję dla sprawców czynów popełnionych przed jego wprowadzeniem, czyli 13 grudnia 1981 roku.

Postępowanie prokuratury wobec redakcji „Kurierka” znalazło szeroki oddźwięk na łamach drugiego numeru pisma. Oprócz tego szeroko poinformowano o spotkaniu wojewody tarnowskiego, Stanisława Nowaka z przedstawicielami „Solidarności” bocheńskich zakładów pracy oraz o plonie tego spotkania, czyli 15 punktach i uwagach, które przekazano wojewodzie, a na które to postulaty i wnioski S. Nowak zobowiązał się odpowiedzieć
w terminie 3-dniowym Wprowadzono także rubrykę informacyjną z terenu miasta, regionu
i całego kraju. Na uwagę zasługuje zaproszenie na wieczornicę organizowaną 11 listopada,
a poświęconą postaci gen. Okulickiego. Dodatkowym uzupełnieniem biuletynu było zamieszczenie tekstu Haliny Bortnowskiej, opublikowanego w „Tygodniku Powszechnym”,
a poświęconego najnowszej encyklice Jana Pawła II „Laborem excercens”.

Trzeci, jak się później okazało ostatni, przed stanem wojennym numer „Kurierka” zaczynał się od artykułu nowego członka redakcji, Teofila Wojciechowskiego, pracownika Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce. Omówił on sympozjum naukowe, poświęcone kopalni bocheńskiej i perspektywom jej rozwoju, które odbyło się w kopalni z inicjatywy „Solidarności”. Sympozjum to zostało całkowicie zignorowane przez władze miejskie
i wojewódzkie co, zdaniem autora, świadczyło o ich oderwaniu od problemów nurtujących szerokie rzesze społeczeństwa i o lęku przed wysłuchaniem ich zdania. Ciekawy temat poruszył również Stanisław Kobiela ze Stowarzyszenia Bochniaków i Miłośników Ziemi Bocheńskiej. Poświęcił on swój artykuł sprawie przywrócenia licznym bocheńskim placom
i ulicom ich pierwotnych nazw, zmienionych po wojnie. Autor stwierdził, że „to jest nasz obowiązek wobec przyszłych pokoleń, bo tu w tym ponad 700-letnim górniczym mieście jest nasz rodowód(…)”⁴⁵ Oprócz wyżej wymienionych artykułów na trzeci numer „Kurierka” składały się: apel Wacława Niemirskiego do żołnierzy LWP w ich święto 12 października, historia powstania „Solidarności” w RBDiM oraz prośba KZ NSZZ „S” przy ZOZ w Brzesku o pomoc w uzyskaniu mieszkań dla personelu nowo oddawanego Szpitala Rejonowego w tym mieście. W części informacyjnej sekcja kultury i oświaty przy Delegaturze ZR zamieściła program obchodów 63 rocznicy Odzyskania Niepodległości, zapraszając mieszkańców miasta do wzięcia w nich możliwie najszerszego udziału.

Szczupłość „Kurierka” nie pozwalała na zamieszczenie w nim wszystkich napływających tekstów. Dodatkowo też technika odbijania go na powielaczu narzucała sztywne ramy szacie graficznej pisma. Dlatego też podjęto starania, by czwarty, świąteczny numer Kurierka ukazał się w nowym kształcie, na co pozwalała udoskonalona, offsetowa technika drukowania. Dzięki posiadanym kontaktom z HiL uzyskano obietnicę wydrukowania właśnie tam kolejnego numeru pisma. Przystąpiono do prac i były już one na ukończeniu (sporządzono makiety).Wprowadzenie stanu wojennego zniweczyło także i ten zamiar.

Oprócz „Kurierka” Komisja Zakładowa NSZZ „S” przy ZPH wydała kilka numerów „Serwisu Informacyjnego NSZZ „S”. Była to próba sprostania nagłym potrzebom opublikowania ważnego dokumentu czy oświadczenia. Serwisy takie zawierały zazwyczaj same komunikaty, bez komentarzy odredakcyjnych. Spełniały one pożyteczną rolę, gdyż były dostarczycielem najświeższych wiadomości.

PRZYPISY

¹ Skład Sekcji d/s Kultury, Oświaty i Sportu przy Delegaturze Okręgu Nr 12. Zbiory prywatne.

² Tamże.

³ Archiwum Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”, materiał nieuporządkowany. Zbiory prywatne.

⁴ Tamże oraz Załącznik nr 1 do pisma L.dz. 4T/DB/81 z 08.09.1981 r. Zbiory prywatne.

⁵ Wacław Niemirski, Scenariusz obchodów I-szej rocznicy powstania Związku i 42 rocznicy inwazji sowieckiej na Polskę. Zbiory prywatne .

⁶ Decyzja Naczelnika Miasta nr SA 602/5/81 z 15.09.1981r. Zbiory prywatne.

⁷ Tamże.

⁸ Relacja Krzysztofa Szwieca, w posiadaniu aut.

⁹ Trybuna Ludu z 27-28.09.1981 r. oraz Kurierek – B.B nr 3 z 27.10.198l r.

¹⁰ Relacja K. Szwieca, w posiadaniu aut.

¹¹ Materiały Delegatury ZR NSZZ „S” Bochnia-Brzesko. Zbiory prywatne.

¹² Program uroczystości upamiętniających 63 rocznicę odzyskania przez Polskę niepodległości, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”, materiały nieuporządkowane – w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej.

¹³ Tamże oraz Kurierek – B.B… op. cit.

¹⁴ Relacja J. Orła… tamże.

¹⁵ Program uroczystości… op. cit.

¹⁶ Pismo Delegatury ZR z 17 listopada 1981 r. do Komendy Hufca ZHP Bochnia
(w:) materiały Delegatury ZR NSZZ „S” Bochnia-Brzesko. Zbiory prywatne.

¹⁷ Pismo Delegatury ZR L.dz. 81/DB/81 z 3 października 1981 r. do Muzeum Okręgowego
w Bochni, (w:) materiały Delegatury ZR NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

¹⁸ Tamże.

¹⁹ Tamże.

²⁰ Pismo Delegatury ZR Małopolska L.dz. 113/DB/81 z dnia 30 listopada 1981 r. do Naczelnika Miasta Bochni, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

²¹ Pismo Delegatury ZR Małopolska L.dz. 44/DB/81 z 1 września 1981 r. do Miejskiej Rady Narodowej, (w:) materiały delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

²² Pismo Delegatury ZR L.dz. 113/DB/81… op. cit.

²³ Tamże.

²⁴ Program uroczystości związanych z obchodami 190 rocznicy uchwalenia Konstytucji
3 Maja na terenie Bochni, APB, zespół Międzyszkolnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „S” Pracowników Oświaty i Wychowania w Bochni, mat. nieuporządkowany.

²⁵ Komunikat Nr 4 Międzyszkolnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „S” Pracowników Oświaty i Wychowania w Bochni, j.w.

²⁶ Zaproszenie (informacja) do wzięcia udziału we Wszechnicy Związkowej oraz program Wszechnicy, j.w.

²⁷ Tamże.

²⁸ Notatka z kontroli działalności MDK w Bochni, odbytej 4 marca 1981 roku, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

²⁹ Tamże.

³⁰ Notatka z zebrania młodzieży bocheńskiej, odbytego 19 grudnia 1980 roku, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

³¹ Tamże.

³² Pismo Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej do dyrekcji MDK z 30 listopada 1980 roku, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

³³ Pismo zastępcy Naczelnika Miasta Bochni do MKK NSZZ „S” Bochnia z 15 stycznia 1981 roku, (w:) materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

³⁴ Projekt Porozumienia między MKK NSZZ „S” i ZM ZSMP W Bochni a Naczelnikiem Miasta Bochnia i dyrektorem MDK w Bochni, (w:) Materiały Delegatury ZR Małopolska NSZZ „S”. Zbiory prywatne.

³⁵ Tamże… 1.

³⁶ Tarnowski Magazyn Informacyjny Temi, Nr 5 z 7 lutego 1981 r., s. 5-6.

³⁷ Temi, op. cit.

³⁸ W sprawie polityki wydawniczej Związku (w:) Uchwały I Zjazdu, „Goniec Małopolski”
Nr 48 z 12.10.1981, s. 11.

³⁹ Relacja Jerzego Orła, w posiadaniu autorki.

⁴⁰ Tamże.

⁴¹ Tamże.

⁴² Artykuł podpisany przez zespół redakcyjny, (w:)Kurierek – B.B Nr 1 z dn. 17 września 1981 roku, s. l.

⁴³ Przesłuchanie zespołu redakcyjnego „Kurierka”, artykuł podpisany przez Zespól Redakcyjny Kurierka, (w:) Kurierek – B.B Nr 3 z dnia 27 października 1981 roku

⁴⁴ Kurierek – B.B, Nr 3, s. 4

⁴⁵ Stanisław Kobiela Powrót do tradycji, (w:) Kurierek – B.B, Nr 3, s. 3.

5. WPROWADZENIE STANU WOJENNEGO NA TERENIE BOCHNI

W związku z napiętą sytuacją w kraju w bocheńskiej Delegaturze ZR, jak i we wszystkich innych na terenie kraju, przez całą sobotę 12 grudnia 1981 r. trwał dyżur pracowników. Około godziny 17 dyżurującego Stanisława Pacułę zastąpił Jerzy Orzeł, przewodniczący „Solidarności” w ZPH. Około 23.30 stwierdził, że zostały przerwane łącza teleksowe i międzymiastowe rozmowy telefoniczne. Udało mu się jednak, wykorzystując wewnętrzną łączność Kombinatu HiL, przeprowadzić rozmowę z jednym
z wiceprzewodniczących Komisji Robotniczej Hutników, od którego dowiedział się, że Kombinat ogłosił strajk generalny, oraz że odbyły się pierwsze aresztowania członków Solidarności.¹ Zaniepokojony tymi sygnałami niezwłocznie wezwał na teren ZPH innych kolegów z komisji zakładowej: Eugeniusza Oleksińskiego, Jerzego Uczkiewicza, Marka Mazura oraz Witolda Bawolskiego, wiceprzewodniczącego Krajowej Sekcji Hutnictwa NSZZ „S”, pracownika Kombinatu, zamieszkałego w Bochni. Po ich przybyciu do zakładu, wspólnie została podjęta decyzja o zwołaniu zebrania informacyjnego na Wydziale P-2, które odbyło się przed godziną 5 rano już w dniu 13 grudnia². Na zebraniu Bawolski i Uczkiewicz poinformowali hutników o sytuacji na Kombinacie. Zebrani pracownicy zdecydowali się przystąpić do strajku okupacyjnego zakładu. Podobna decyzja zapadła na wydziale P-l³. Strajk rozpoczął się przed godziną 5.30. Zwyczajowo przed zakończeniem nocnej zmiany odbywał się krótki postój maszyn, poświęcony przeglądowi technicznemu. Na wspomnianej zmianie po zatrzymaniu maszyn już ich nie uruchomiono o godzinie 6. Wkrótce do strajkujących dołączyła poranna zmiana, przychodząca do pracy na godzinę 6-tą.

O szóstej hutnicy wysłuchali odtworzonego przez radiowęzeł zakładowy przemówienia gen. Jaruzelskiego. Większość ze strajkujących dopiero wtedy dowiedziała się o wprowadzeniu stanu wojennego.⁴ W godzinach przedpołudniowych na teren zakładu przybył ksiądz, który odprawił Mszę św. w intencji strajkujących i ich rodzin. Tymczasem na zakładzie Komitet Strajkowy czynił przygotowania do kontynuacji bezterminowego strajku – powołano straż porządkową, która pilnowała porządku zarówno przy bramach wejściowych jak i na halach, uzupełniano zapasy żywności itp. Od przybyłej na teren zakładu Genowefy Bieleckiej – przewodniczącej komisji zakładowej przy Zakładzie Naczyń Kamionkowych – Jerzy Orzeł dowiedział się, że biuro Delegatury jest zamknięte i nie widać było śladów rewizji dokonywanej tam przez MO czy SB. W związku z tym Orzeł poprosił Bielecką o ewakuowanie z pomieszczenia Delegatury ważniejszych dokumentów związkowych i kasety z pieniędzmi.⁵ Bielecka wraz z jeszcze jednym kolegą z KZ ZNK udała się na ul. Kazimierza Wlk. do siedziby Delegatury i stwierdziła, że dalej pozostaje ona nietknięta. W związku z tym otworzyła pomieszczenie kluczami, które zabrała wcześniej od jednego z pracowników Delegatury i ubezpieczana przez kolegę, spakowała ważniejsze dokumenty
i pieniądze. Cały ładunek wywieziono następnie bezpiecznie do ZPH i przekazano Orłowi.⁶

W tym czasie na teren zakładu przybył I sekretarz KZ PZPR przy ZPH Jan Klassa, który zamierzał telefonicznie połączyć się z komitetem miejskim lub wojewódzkim partii. Gdy mu się to nie udało, skontaktował się z dyrektorem ZPH Henrykiem Holotą i w trakcie rozmowy stwierdził, że dyrektor nie panuje nad sytuacją. W związku z tym podjął decyzję o sprowadzeniu na teren zakładu komisarzy wojskowych, którzy mieli wyperswadować załodze zakończenie strajku, sam natomiast zadecydował o pozostaniu razem ze strajkującymi mimo, że miał świadomość konsekwencji, jakie go za ten krok czekają.⁷ Na zwołanym przez niego plenum komitetu zakładowego przygotowano projekt petycji do I sekretarza KC PZPR, w którym zawarto m.in. sugestię przejęcia przez organizację partyjną kierownictwa strajku celem rozwiązania go w sposób pokojowy .W poniedziałek 14 grudnia około godziny 19 na teren zakładu przybyła grupa oficerów LWP, która bez żadnej dyskusji z załogą postawiła jej ultimatum: jeżeli do godziny 22 strajk nie ulegnie rozwiązaniu, na teren zakładu wkraczają siły porządkowe. Na naprędce zwołanej masówce załoga opowiedziała się za kontynuacją strajku. Przemówienie komisarzy wojskowych zradykalizowało tylko nastroje, czego wyrazem był plan wysadzenia w powietrze wytwórni wodoru w wypadku wkroczenia ZOMO. Realizacja tego pomysłu groziła nieobliczalnymi konsekwencjami, dlatego przewodniczący komitetu strajkowego nakazał E. Oleksińskiemu wzmocnienie ochrony tego obiektu, co zostało wykonane. Noc, mimo upłynięcia terminu ultimatum, minęła spokojnie.

We wtorek 15 grudnia po południu pod bramy ZPH przyjechała kolumna około 35 samochodów ciężarowych i autobusów z kilkuset funkcjonariuszami ZOMO i ROMO. Całością akcji dowodził płk Edward Ceglarski z KW MO w Tarnowie. Po sforsowaniu bramy zomowcy otoczyli halę wydziału P-l, gdzie przebywali wszyscy strajkujący w liczbie ok. 2 tys. ludzi. Do strajkujących przemówił dyrektor Zakładu, nawołując do natychmiastowego przerwania strajku, następnie zabrał głos J. Orzeł a po nim J. Uczkiewicz. Obaj, zostawiając załodze wolny wybór, apelowali o spokojne rozejście się do domów, gdyż opór był bezsensowny. Na hali zapanowała konsternacja, rozległy się gwizdy, jednakże załoga powoli opuszczała zakład.⁹ Wobec strajkujących w zasadzie nie użyto przemocy, doszło jedynie do niewielkiego incydentu na terenie szatni, gdzie pobito kilku hutników. Bezpośrednio po zakończeniu strajku zostali aresztowani: Jerzy Orzeł, Eugeniusz Oleksiński, Jan Klassa, których przewieziono do aresztu śledczego KM MO przy ul. Narutowicza w Tarnowie. 17 grudnia dołączył do nich Jerzy Uczkiewicz.

Proces, na mocy dekretu o stanie wojennym, przeprowadzony w trybie doraźnym, toczył się przed Sądem Wojewódzkim w Tarnowie od 29 grudnia do 5 stycznia 1982 r. Oskarżycielem publicznym był w tym procesie prokurator Wiesław Piotrowski. Wyrokiem sądu z 5 stycznia Jerzy Orzeł został skazany na 3 i pół roku więzienia, natomiast pozostali oskarżeni – na 3 lata.¹⁰ Osądzonych dla wykonania kary osadzono w więzieniu w Hrubieszowie. 12 lutego Prokurator Generalny PRL wniósł rewizję nadzwyczajną do wyroku zasądzonego względem Jerzego Orła i zażądał podwyższenia mu kary pozbawienia wolności do lat 5.¹¹ Sąd Najwyższy na posiedzeniu 17 marca uwzględnił częściowo rewizję i podwyższył wyrok do 4 i pół roku więzienia.¹² Już po zakończeniu strajku kolejni działacze „Solidarności” z ZPH zostali poddani represjom. Pod koniec grudnia 1981 roku internowano: Jerzego Trytkę, Stanisława Kurnika i Krzysztofa Szwieca.

W Kopalni Soli Bochnia strajk rozpoczął się w poniedziałek 14 grudnia o godz. 6 rano. Ranna zmiana nie podjęła pracy, ogłoszono strajk okupacyjny. Komisja Zakładowa „Solidarności” przekształciła się w Komitet Strajkowy.¹³ Strajkujący zebrali się w budynku cechowni i szatni łańcuszkowej. Teren zakładu został zamknięty. Przy wszystkich bramach wejściowych ustawiono straże, natomiast pod parą utrzymano wszystkie urządzenia, których wyłączenie mogło by spowodować niepotrzebne straty.¹⁴ W godzinach przedpołudniowych na teren zakładu przybył, wezwany przez strajkujących, wikary z parafii św. Mikołaja ks. Józef Giera i odprawił Mszę św. w intencji strajkujących.¹⁵ Przed Mszą św. na teren zakładu przedostał się pracownik Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, Teofil Wojciechowski, który do zgromadzonej załogi wygłosił przemówienie, skierowane przeciwko stanowi wojennemu i jego rygorom.¹⁶ O godzinie 14 do strajkujących dołączyła druga zmiana górników, w związku z czym przewodniczący komitetu strajkowego Józef Mroczek zarządził, by w sposób rotacyjny część górników udawała się do domów, gdzie po zaopatrzeniu się w żywność i ciepłą odzież strajkujący mieli powracać na teren zakładu, stale jednak w kopalni przebywało do 200 osób.¹⁷ Strajkujący nie zakładali przeniesienia protestu pod ziemię, gdyż liczyli, że ewentualne pacyfikacje rozpoczną się od dużych zakładów, natomiast małe zostaną wzięte na przeczekanie, licząc na znużenie i zniechęcenie strajkujących.¹⁸ Tymczasem już około godziny 16-17 pod budynki Kopalni podjechało około 7 samochodów milicyjnych z Tarnowa i zomowcy, przeskakując ogrodzenie, w krótkim czasie opanowali cały zakład. Prowadził ich funkcjonariusz, który uprzednio był pracownikiem Kopalni, stąd bez problemów przedostali na teren cechowni, do której spędzili wszystkich uczestników strajku.¹⁹ Dowodzący akcją kapitan LWP wezwał dyrektora zakładu i po krótkiej z nim rozmowie nakazał wszystkim opuszczenie zakładu, natomiast 3 członków komitetu strajkowego umieszczono na krótko w gabinecie dyrektora. Byli to: Józef Mroczek, Bolesław Nakielny i Edward Dyląg. W czasie transportowania zatrzymanych do samochodu Mroczkowi, wskutek pomyłki milicji, udało się zbiec i przedostać do miasta na teren plebanii parafii św. Mikołaja.²⁰ Tymczasem Dyląga i Nakielnego przewieziono do komendy Wojewódzkiej MO w Tarnowie – Mościcach, gdzie po przesłuchaniu zwolniono Nakielnego, natomiast Dyląga umieszczono w więzieniu przy ul. Narutowicza. We wtorek 15 grudnia w godzinach porannych przewieziono go wraz z zatrzymanym tego samego dnia Wojciechowskim do więzienia w Załężu k/Rzeszowa. 17 grudnia obu przewieziono z powrotem do Bochni, gdzie byli przesłuchiwani przez Prokuratora Rejonowego w Bochni Wiesława Piotrowskiego i jego zastępcę – Kazimierza Piotrowicza oraz Józefa Bryka z SB.²¹ 18 grudnia Wojciechowski został tymczasowo aresztowany i postawiony w stan oskarżenia. Zarzucano mu, że poprzez wygłoszenie przemówienia w dniu 14 grudnia na terenie Kopalni Soli udzielił pomocy w prowadzeniu dalszej działalności przez NSZZ „S”. Łaskawiej potraktowano Dyląga, którego zwolniono z aresztu 20 grudnia. 13 stycznia wyszedł na wolność także i Wojciechowski, jednakże cały czas trwało śledztwo skierowane przeciwko niemu. 18 stycznia 1982 roku, odpowiadając z wolnej stopy, został skazany na 27 tysięcy złotych grzywny (na poczet której zaliczono mu okres tymczasowego aresztowania) oraz obciążony kosztami postępowania sądowego.²²

Kolejnym zakładem pracy, którego pracownicy proklamowali strajk czynny przeciwko stanowi wojennemu, był Zakład Naczyń Kamionkowych. Przewodnicząca komisji zakładowej „S” G. Bielecka zorganizowała około godziny 7 strajk pracowników. Czynnie przeciwko strajkowi wystąpił dyrektor zakładu, Marian Kyć, który straszył pracowników wyrzuceniem z pracy za udział w strajku. Strajk trwał do godziny 15 tego samego dnia, kiedy to po zakładzie rozeszły się pogłoski, że na tę właśnie godzinę dyrektor wezwał milicję do przerwania strajku i przywrócenia porządku. W tej sytuacji komitet strajkowy zorganizował wiec załogi, na którym przegłosowano zakończenie protestu. Większość załogi stanowiły kobiety, które obawiały się o los swoich rodzin, zwłaszcza dzieci pozostawionych w domach bez należytej opieki. Strajk zakończył się więc bez interwencji milicji. Jego przywódczyni przedostała się następnie na plebanię kościoła św. Mikołaja, gdzie ukrywał się również przewodniczący komitetu strajkowego z Kopalni – Józef Mroczek. Z terenu plebani G. Bielecka została przewieziona do szpitala rejonowego w Bochni, gdzie przebywała z podejrzeniami ataku serca do 10 stycznia 1982 r. Po opuszczeniu szpitala była wielokrotnie nachodzona przez funkcjonariuszy MO i SB. Wytoczono przeciwko niej rozprawę w Kolegium d/s Wyk

roczeń, które 26 lutego 1982 r. ukarało ją karą grzywny w wysokości 15 tys. zł.²³

Były też próby zorganizowania strajku przez pracowników RBDiM. Wywieszono na bramie zakładu flagę o barwach narodowych, która jednak została szybko usunięta
z polecenia dyrektora zakładu.Za ten czyn przewodniczący komisji zakładowej S; Wacław Niemirski został ukarany grzywną, którą zamieniono mu na karę aresztu. Jednakże od wykonania kary odstąpiono.²⁴

Ostatnim przejawem oporu przeciwko wprowadzeniu stanu wojennego była na terenie Bochni akcja ulotkowa, którą przeprowadzili w dniu 20 (lub 21) grudnia 1981 r. trzej pracownicy Zakładu Doświadczalnego Urządzeń Chłodniczych: przewodniczący komisji zakładowej „Solidarności” w tym zakładzie Paweł Kozioł, jego zastępca Jerzy Jonas
i członkini KZ Romana Jarosz. Wykonali oni na maszynie do pisania około 5 szt. ulotki nawołującej do uczczenia w dniu 24 grudnia ofiar stanu wojennego poprzez wygaszenie światła w oknach, zapalenie w nich świec i wspólne modlitwy. Ulotki te następnie Kozioł
i Jonas rozkleili na terenie zakładu, skąd po kilku godzinach zostały usunięte²⁵. Powiadomiona milicja ustaliła autorów ulotki i zatrzymała dwu z nich: Kozioła i Jonasa na okres 21 grudnia 1981 r. – 2 lutego 1982 r. 20 sierpnia 1982 r. cała trójka została postawiona przed Sądem Rejonowym w Bochni, który skazał Jonasa na 2 lata ograniczenia wolności, Kozioła na 1 rok ograniczenia wolności, a R. Jarosz na grzywnę 10 tys. zł. Dodatkowo wobec skazanych Kozioła i Jonasa orzeczono potrącenie 25% pensji na rzecz PCK.

PRZYPISY

¹ Wyrok w imieniu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 5 stycznia 1982 roku, sygn. akt II K 44/81 przeciwko organizatorom i kierownikom strajku pracowników ZPH w dniach 13-15 XII 1981 r. W posiadaniu J. Orła.

² Tamże, s. 4.

³ Tamże, s. 5.

⁴ Tamże, s. 5.

⁵ Relacja Genowefy Bieleckiej, przewodniczącej KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Naczyń Kamionkowych w Bochni w okresie 1980-81. W posiadaniu aut.

⁶ Tamże.

⁷ Wyrok op. cit. s. 7.

⁸ Tamże.

⁹ Tamże, s. 5.

¹⁰ Tamże, s. 2.

¹¹ Rewizja Nadzwyczajna Prokuratora Generalnego PRL z 12 lutego 1982 roku, numer akt DPU Rn 208/82. W posiadaniu J. Orła.

¹² Wyrok Sądu Najwyższego w Warszawie z 17 marca 1982 roku, sygn. akt V KRN 68/82. W posiadaniu J. Orła.

¹³ Relacja Sylwestra Jachowicza, członka KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

¹⁴ Relacja Edwarda Dyląga, członka KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia w okresie 1980-81. Zbiory prywatne aut.

¹⁵ Tamże.

¹⁶ Relacja E. Dyląga… Tamże.

¹⁷ Tamże.

¹⁸ Relacja E. Dyląga… Tamże.

¹⁹ Tamże.

²⁰ Relacja E. Dyląga i Genowefy Bieleckiej… Tamże.

²¹ Relacja E. Dyląga…Tamże.

²² Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie, Wydział II Karny z 26 sierpnia 1993 roku, sygn. akt: AKo 17/93, zaskarżający wyrok Sądu Wojewódzkiego w Tarnowie przeciwko Teofilowi Wojciechowskiemu. W posiadaniu T. Wojciechowskiego.

²³ Relacja G. Bieleckiej… Tamże.

²⁴ Relacja Jerzego Orła, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Przetwórstwa Hutniczego w Bochni w 1981 roku. Zbiory prywatne aut.

²⁵ Akt oskarżenia przeciwko P. Koziołowi, J. Jonasowi i R. Jarosz, wniesiony przez Wiceprokuratora Prokuratury Rejonowej w Bochni w dniu 29 czerwca 1982 roku, sygn. akt: Ds 76/82. W posiadaniu P. Kozioła.

6. ZAKOŃCZENIE

Trudno rościć sobie ambicje do nazwania powyższej pracy wyczerpującą, gdyż nie udało się jej dotrzeć do przedstawicieli wielu, zwłaszcza mniejszych, zakładów pracy. Nie wszyscy też działacze „Solidarności” lat 1980-81 wyrazili chęć współpracy przy tworzeniu niniejszego opracowania. Tym większe podziękowania należą się tym, którzy zechcieli podzielić się informacjami oraz udostępnili posiadane przez siebie materiały z tego okresu, często będące ich prywatną własnością. Szczególne słowa podziękowania należą się: Eugeniuszowi Oleksińskiemu, Jerzemu Orłowi, Genowefie Bieleckiej oraz Sylwestrowi Jachowiczowi, bez udziału których niniejsza praca byłaby o wiele uboższa. Skomplikowane i nierzadko zawiłe były późniejsze losy bohaterów, pojawiających się na kartach tej pracy. Jerzy Orzeł, po opuszczeniu więzienia, wrócił do pracy w ZPH, na swoje poprzednie stanowisko.

W 1986 r. został aresztowany z tzw. grupą krakowskich terrorystów i zwolniony po około roku przebywania w areszcie. 4 czerwca 1989 r. startując z listy Bocheńskiego Komitetu Obywatelskiego „Solidarność”, został wybrany do Sejmu PRL. W 1991 r. premier Jan Krzysztof Bielecki powołał go na stanowisko wojewody tarnowskiego, które piastował do końca 1993 r. Eugeniusz Oleksiński, podobnie jak J. Orzeł, po opuszczeniu więzienia w Hrubieszowie, powrócił do pracy w ZPH, gdzie kontynuował działalność związkową.

Po ponownej legalizacji „Solidarności” w 1989 r. został etatowym pracownikiem delegatury w Bochni, a następnie jej kierownikiem. Teofil Wojciechowski, po blisko dwuletnim procesie sądowym, został przywrócony do pracy na poprzednie stanowisko w Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce, gdzie pracował do 1990 r. W czerwcu 1990 roku został wybrany na stanowisko Burmistrza Miasta Bochni, które piastuje do dzisiaj. Józef Mroczek, po kilkuletnim ukrywaniu, ujawnił się w połowie lat osiemdziesiątych, lecz nie powrócił już do pracy w Kopalni Soli, lecz rozpoczął działalność gospodarczą na własną rękę. Większość z pozostałych osób wymienionych w niniejszym opracowaniu pracuje w swoich macierzystych zakładach.

7. ANEKS – KOMISJE ZAKŁADOWE NA 30.04.1981

1. Zakład Przetwórstwa Hutniczego przy ul. Wygoda. Ogółem zatrudnionych 2860,
w NSZZ „S” – 2759.

Komisja Zakładowa:

1. Jerzy Orzeł – przewodniczący¹

1. Eugeniusz Oleksiński

2. Marek Mazur

3. Jerzy Uczkiewicz

4. Jerzy Trytko

5. Antoni Sobas

6. Józef Famielec

7. Barbara Kocot

8. Kazimierz Mucha

9. Maria Betleja

10. Edward Kumor

11. Jan Włodarczyk

12. Jan Migdał

13. Janusz Brzeski

14. Stanisław Kurnik

15. Michał Rynczarski

16. Tadeusz Czesak

17. Kazimierz Latocha

18. Marian Oleksiński

19. Jan Goliński

20. Jan Seweryn

21. Anna Dziwota

22. Grażyna Krok

23. Zbigniew Bańkowski

24. Jan Martyka

25. Kazimierz Golonka

26. Kazimierz Oleksy

27. Józef Kleśny

28. Kazimierz Zalasiński

29. Edward Biernat

30. Stanisław Samek

2. Zakład Produkcji Urządzeń Chłodniczych przy ul. Wiśnickiej 12. Zatrudnionych ogółem (nie udało się ustalić), w NSZZ „S” – 490.

Komisja Zakładowa:

1. Julian Malaca – przewodniczący

2. Henryk Płachta

(nazwiska pozostałych członków komisji zakładowej nie udało się odtworzyć).

3. RSW Prasa Książka Ruch przy ul. Rejtana 10. Zatrudnionych ogółem 196, w NSZZ „S” – 88.

Komisja Zakładowa:

1. Anna Duszczyńska – przewodnicząca

2. Stefan Broszkiewicz – wiceprzewodniczący

3. Władysław Legin – sekretarz

4. Irena Koszacka

5. Bronisława Hank

4. Zespół Opieki Zdrowotnej przy ul. Różanej 3. Ogółem zatrudnionych 683, W NSZZ „S” – 577.

Komisja Zakładowa:

1. Maria Nyzio – przewodnicząca

2. Maria Kalinowska – wiceprzewodnicząca

3. Gabriel Kwinta – sekretarz

4. Krystyna Mucha – skarbnik

5. Mirosław Tyc

6. Irena Tobiasz

7. Józef Mistarz

8. Karol Rachwalski

9. Anna Drozd

5. Zakład Doświadczalny Urządzeń Chłodniczych przy ul. Krasińskiego. Ogółem zatrudnionych 79, w NSSZ „S” – 72.

Komisja Zakładowa:

1. Paweł Kozioł – przewodniczący

2. Jerzy Jonas – wiceprzewodniczący

3. Alicja Knopt – sekretarz

4. Stanisław Famielec – skarbnik

5. Zygmunt Samek

6. Kazimierz Dragan.

6. Zakład Budownictwa Komunalnego przy ul. Partyzantów 20. Ogółem zatrudnionych 182, w NSZZ „S” – 182.

Komisja Zakładowa:

1. Władysław Budyś – przewodniczący

2. Mieczysław Cisak – wiceprzewodniczący

3. Kazimierz Drożdż – sekretarz

4. Piotr Tobiasz – skarbnik

5. Jan Strach

6. Władysław Drynda

7. Jan Pawlik

7. Wojewódzka Spółdzielnia Ogrodnicza przy ul. Świerczewskiego. Ogółem zatrudnionych 165, w NSZZ „S” – 150.

Komisja Zakładowa:

1. Tadeusz Mikulski – przewodniczący

2. Barbara Sadowska – wiceprzewodnicząca

3. Krystyna Michalczyk – sekretarz

4. Stefan Kossecki

5. Tadeusz Ropcik

6. Józef Nizioł

7. Leszek Kmiecik

10. Spółdzielnia Inwalidów im. Nowotki przy ul. Kościuszki 13. Ogółem zatrudnionych 688, w NSZZ „S” – 655.

Komisja Zakładowa:

1. Zuzanna Gawęda przewodnicząca

2. Andrzej Paniek – wiceprzewodniczący

3. Roman Zaleśny – wiceprzewodniczący

4. Barbara Chodkowska – sekretarz

5. Aleksander Kolarz – skarbnik

6. Elżbieta Jędrychowska

7. Leon Kowalski

8. Aleksander Kurzywilk

9. Kazimierz Więsek

11. Rejonowe Przedsiębiorstwo Melioracyjne przy ul. Nowotki 3. Ogółem zatrudnionych 228, w NSZZ „S” – 226.

Komisja Zakładowa:

1. Zbigniew Frączak – przewodniczący

2. Stanisław Przyborowski – wiceprzewodniczący

3. Małgorzata Pradel

4. Tadeusz Babicz

5. Zbigniew Dębosz

12. Powszechna Kasa Oszczędności przy ul. Kazimierza Wielkiego. Ogółem zatrudnionych 35, w NSZZ „S” – 33.

Komisja Zakładowa:

1. Stanisława Stachoń – przewodnicząca

2. Wiesława Kaim – wiceprzewodnicząca

3. Wanda Kaczmarczyk

13. Narodowy Bank Polski przy ul. Kazimierza Wielkiego 9. Ogółem zatrudnionych 49, w NSZZ „S” – 42.

Komisja Zakładowa:

1. Zofia Bankiewicz – przewodnicząca

2. Anna Sobas – wiceprzewodnicząca

3. Danuta Biel – sekretarz

4. Jadwiga Giebułtowska

8. Rejon Budowy Dróg i Mostów. Ogółem zatrudnionych 404, w NSZZ „S” – 373.

Komisja Zakładowa:

1. Wacław Niemirski – przewodniczący

2. Zbigniew Furmański – wiceprzewodniczący

3. Stanisław Opaliński

4. Stanisława Gałka

5. Andrzej Piotrowski

9. Zakład Naczyń Kamionkowych przy ul. Proszowskiej. Ogółem zatrudnionych 208,
w NSZZ „S” – 180.

Komisja Zakładowa:

1. Genowefa Bielecka – przewodnicząca

2. Henryk Szewczuk – wiceprzewodniczący

3. Józefa Dobrzycka – sekretarz

4. Maria Put – skarbnik

5. Marian Bereta

6. Józef Szwed

7. Leszek Tabor

14. Ośrodek Remontowo-Budowlany Lasów Państwowych. Ogółem zatrudnionych 350, w NSZZ „S” – 300.

Komisja Zakładowa:

1. Jerzy Jarosz – przewodniczący

2. Władysław Nowak – wiceprzewodniczący

3. Zbigniew Cisło – sekretarz

4. Jadwiga Chudecka

5. Władysław Biernat

15. Spółdzielnia Transportu Wiejskiego przy ul. Partyzantów. Ogółem zatrudnionych 140, w NSZZ „S” – 125.

Komisja Zakładowa:

1. Jan Pradel – przewodniczący

2. Zofia Sądel – wiceprzewodnicząca

3. Ryszard Pypno – sekretarz

4. Emil Czesnyka

5. Bronisław Kostecki

16. Spółdzielnia Mieszkaniowa przy ul. Pod Lipką, ogółem zatrudnionych 69, w NSZZ „S” – 67

Komisja Zakładowa:

1. Józef Jachym – przewodniczący

2. Halina Martyka – wiceprzewodnicząca

3. Halina Skopowska – sekretarz

4. Jan Gnutek

5. Krystyna Chełmecka

17. Gminna Spółdzielnia Samopomoc Chłopska przy ul. Partyzantów 2. Ogółem zatrudnionych 326, w NSZZ „S” – 277.

Komisja Zakładowa:

1. Stanisław Michniak – przewodniczący

2. Jan Botoncarz – wiceprzewodniczący

3. Kazimierz Olipra

4. Krystyna Cempa

5. Józefa Nawrocka

6. Cecylia Golonka

7. Bronisław Pięta

18. Kopalnia Soli Bochnia przy ul. Campi 15. Ogółem zatrudnionych 420, w NSZZ „S”- 411.

Komisja Zakładowa:

1. Józef Mroczek – przewodniczący

2. Bolesław Nakielny – wiceprzewodniczący

3. Edward Dyląg – wiceprzewodniczący

4. Jerzy Kowalski – sekretarz

5. Sylwester Jachowicz

6. Krzysztof Jodłowski

7. Jerzy Freudenheim

8. Ryszard Wełna

9. Andrzej Blum

19. Okręgowa Spółdzielnia Mleczarska przy ul. Wygoda 147. Ogółem zatrudnionych 110, w NSZZ „S” – 76.

Komisja Zakładowa:

2. Helena Pilch – wiceprzewodnicząca

3. Janina Leśniak

4. Zofia Kmieć

5. Jan Rydz

20. Miejska Biblioteka Publiczna przy ul. Mickiewicza 5. Ogółem zatrudnionych 47, w NSZZ „S” – 24.

Komisja Zakładowa:

1. Bożena Drążkiewicz – przewodnicząca

2. Janina Sumara – wiceprzewodnicząca

3. Anna Kutyba

21. Państwowa Komunikacja Samochodowa przy ul. Proszowskiej. Ogółem zatrudnionych 200, w NSZZ „S” – 192.

Komisja Zakładowa:

1. Wilhelm Wagner – przewodniczący

2. Wiesław Łopuszyński – wiceprzewodniczący

3. Aleksander Gicala

4. Kazimierz Garus

5. Józef Dziadowiec

22. Krakowskie Przedsiębiorstwo Produkcji Leśnej Las O/Bochnia przy ul. Partyzantów 17. Ogółem zatrudnionych 70, w NSZZ „S” – 56.

Komisja Zakładowa: Skład nie ustalony

23. Wojewódzka Spółdzielnia Spożywców Społem O/Bochnia przy ul. Karosek. Ogółem zatrudnionych 752, w NSZZ „S”- 502.

Komisja Zakładowa: Skład nie ustalony

24. Rejonowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej przy ul. Kazimierza Wielkiego 2. Ogółem zatrudnionych 353, w NSZZ „S” – 291

Komisja Zakładowa: Skład nie ustalony

25. Zakład Produkcji Materiałów Budowlanych przy ul. Partyzantów 20a. Ogółem zatrudnionych 230, w NSZZ „S” – 182.

Komisja Zakładowa: Skład nie ustalony

26. Cech Rzemiosł Różnych przy ul. Białej 21.

Koło terytorialne:

1. Józef Piwowarczyk – przewodniczący

2. Liberat Kruczek – wiceprzewodniczący

3. Franciszek Skałuba – wiceprzewodniczący

4. Maja Florczak – skarbnik

5. Krzysztof Sumara

6. Stanisław Mikulski

7. Władysław Moneta

27. Zespół Szkół Mechanicznych przy ul. Windakiewicza 23. Ogółem zatrudnionych 104, w NSZZ „S” – 96.

Komisja Zakładowa:

1. Ryszard Rozenbajgier – przewodniczący

2. Henryk Czoch – wiceprzewodniczący

3. Marta Babicz

4. Bogdan Szwajcer

5. Kazimierz Czapla

6. Wiesław Snopek

28. Zespół Szkół Budowlanych przy ul. Stasiaka 1. Ogółem zatrudnionych 66, w NSZZ „S” – 49.

Komisja Zakładowa:

1. Jan Wieciech – przewodniczący

2. Franciszek Korta – wiceprzewodniczący

3. Grażyna Mazur

4. Władysław Cudejko

5. Józef Cebula

6. Alina Luszowiecka

29. Zespół Szkół Ogólnokształcących przy Pl. Brodzińskiego 1. Ogółem zatrudnionych 53, w NSZZ „S” – 51 (razem z Liceum Zawodowym).

Komisja Zakładowa:

1. Marek Całka – przewodniczący

2. Tadeusz Kowalski – wiceprzewodniczący

3. Anna Komorowska

4. Ewa Nakielna

30. Zespół Szkół Zawodowych przy ul. Krakowskiej 20. Ogółem zatrudnionych 30, w NSZZ „S” – 29.

Komisja Zakładowa:

1. Czesław Filipczyk – przewodniczący

2. Andrzej Gut – wiceprzewodniczący

3. Jolanta Marzec

4. Aleksandra Korbut

5. Aleksandra Bugayska

31. Szkoła Podstawowa Nr 1 przy ul. Mickiewicza 4. Ogółem zatrudnionych 84, w NSZZ „S” – 67.

Komisja Zakładowa:

1. Edwarda Zięba – przewodnicząca

2. Maria Blum –

3. Halina Ochel

32. Szkoła Podstawowa Nr 2 przy ul. Orackiej 6. Ogółem zatrudnionych 54, w NSZZ „S”- 52.

Komisja Zakładowa:

1. Maria Mroczek – przewodnicząca

2. Józef Osika – wiceprzewodniczący

3. Halina Maj

4. Maria Baczyńska

33. Szkoła Podstawowa Nr 5 przy ul. Kazimierza Wielkiego 51. Ogółem zatrudnionych 88, w NSZZ „S” – 48.

Komisja Zakładowa:

1. Krystyna Foryś – przewodnicząca

2. Paulina Kostucha – wiceprzewodnicząca

3. Cecylia Piekarz

4. Zofia Bokłak

5. Elżbieta Świder

6. Leszek Wolski

34. Przedszkole Nr 3 przy ul. Kącik 1. Ogółem zatrudnionych 99, w NSZZ „S” – 75.

Komisja Zakładowa:

1. Wanda Ślusarz – przewodnicząca

2. Elżbieta Klęsk – wiceprzewodnicząca

3. Cecylia Jaglarz

4. Janina Sieczka

35. Państwowa Szkoła Muzyczna przy ul. Kraszewskiego 8.

Komisja Zakładowa:

1. Kazimierz Migdał – przewodniczący

2. Andrzej Więcek – wiceprzewodniczący

3. Jadwiga Dyląg

4. Małgorzata Przybyłowicz

5. Jolanta Rakowska

¹ Opracowano na podstawie dokumentów Delegatury ZR Małopolska NSZZ „Solidarność” Bochnia – Brzesko (w:) materiały nieuporządkowane w zbiorach Biblioteki Jagiellońskiej oraz materiały znajdujące się w zbiorach prywatnych. Powyższy wykaz nie obejmuje wszystkich komisji zakładowych „Solidarności”.

8. ARCHIWALIA

Biblioteka Jagiellońska w Krakowie – akta Zarządu Regionu Małopolska NSZZ „S”

Archiwum Państwowe w Bochni – akta zespołu Międzyszkolnej Komisji Koordynacyjnej NSZZ „S” Pracowników Oświaty i Wychowania

Archiwum Komisji Zakładowej NSZZ S przy Kopalni Soli Bochnia – dokumenty z lat 1980-81

Dokumenty w zbiorach prywatnych:

– Jerzego Orła (materiały Międzyzakładowej Komisji Koordynacyjnej i Delegatury ZR Małopolska NSZZ S, dokumenty KZ NSZZ „S” przy ZPH Bochnia)

– Pawła Kozioła (akta sądowe)

– Teofila Wojciechowskiego (akta sądowe)

RELACJE

– relacja Genowefy Bieleckiej, przewodniczącej KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Naczyń Kamionkowych w latach 1980-81;

– relacja Marka Całki, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy Zespole Szkół Ogólnokształcących w latach 1980-81;

– relacja Edwarda Dyląga, członka KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia w 1atach 1980-81;

– relacja Sylwestra Jachowicza, członka KZ NSZZ „S” przy Kopalni Soli Bochnia w latach 1980-81;

– relacja Pawia Kozioła, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy Zakładzie Produkcji Doświadczalnej w latach 1980-81;

– relacja Krystyny Michalczyk, członkini KZ NSZZ „S” przy Rejonowej Spółdzielni Ogrodniczo – Pszczelarskiej i pracownicy Delegatury ZR Małopolska w Bochni w latach 1980-81;

– relacja Wojciecha Modelskiego, działacza krakowskiego NZS w latach 1980-81;

– relacja Władysława Nyzio, członka KZ NSZ „S” przy Zespole Opieki Zdrowotnej w Bochni w latach 1980-81;

– relacja Eugeniusza Oleksińskiego, wiceprzewodniczącego KZ NSZZ „S” przy ZPH w latach 1980-81;

– relacja Jerzego Orła, przewodniczącego KZ NSZZ „S” przy ZPH w 1981 roku;

– relacja Krzysztofa Szwieca, członka KZ NSZZ „S” przy ZPH w latach 1980-81;

– relacja Teofila Wojciechowskiego, członka KZ NSZZ „S” przy Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce.

9. BIBLIOGRAFIA

Ash Timothy Garton, Polska rewolucja Solidarność, Londyn 1987

Bielecki J. Od robotniczego protestu do antysocjalistycznej opozycji (w:) Spór o związki zawodowe. Warszawa 1982

Bieńkowski W. Historia stanęła za bramą Stoczni,Punkt 1980, nr 2

Borowiecki J. NSZZ ; wobec reformy gospodarki, spraw socjalnych i płacowych, Spór
o związki zawodowe. Warszawa 1982

Borowiecki J. Solidarność a gospodarka i sprawy socjalne, Warszawa 1982

Borowiecki J. Solidarność – fronty wałki o władzę, Warszawa 198

Botwina R. Przyczynek do analizy wydarzeń sierpniowych w Polsce, Studia Filozoficzne, 1981 nr 7-8

Bójko Leon Nie prosić o pozwolenie, Rubikon 81, Warszawa 1986

Bryczkowski J. Jarząbkowski Z. Kto popychał „S” do awantury?, Warszawa 1982

Cywiński Bogdan, Doświadczenia Polskie, Paryż 1984

Czabański K. Bydgoszcz – marzec’81. Dokumenty, komentarze, relacje, Warszawa 1987

Dobosz H. Zwaniecki A. Struktura ;Solidarności, Punkt, 1980 nr 12

Dokumenty Krajowej Komisji Porozumiewawczej NSZZ ; za okres 19 XI 1980 – III 1981, Warszawa 1981 Dorn Ludwik, Członkowie „S” o ustawie o związkach zawodowych.

Kierunki działania NSZZ „S” w ciągu najbliższego roku. Członkowie związku o pierwszej turze zjazdu delegatów, Niepodległość pracy, Warszawa 1981

Drzycimski A., Skutnik T, Zapis rokowań gdańskich, sierpień, Paryż 1986

Dymarski Lech, Czego słonko nie widziało?, Obecność, nr 14 (bmw.)

Dymarski Lech, Porozumienie warszawskie, „Kurs” 1987 nr 28

Dziarłowicki J. Procesy integracji i dezintegracji świadomości społecznej na przełomie łat 70-tych, „Świadomość społeczna Polaków”, Warszawa bmw.

Dzięcielska-Machnikowska S, Matuszek G. Czterdzieści łódzkich miesięcy, „Studia socjologiczne sierpień 80 – wrzesień 81”, Łódź 1984

Fikus Dariusz, Foksal’81, Warszawa 1989

Frąckowiak J. Prawne znaczenie Porozumienia Gdańskiego jako umowy społeczno-państwowej, Państwo i Prawo, 1981, z. 7

Garlicki L, Refleksje nad charakterem Porozumienia Gdańskiego, Państwo i Prawo, 1981 z. l

Gdańsk – sierpień 1980. Rozmowy Komisji Rządowej z Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym w Stoczni Gdańskiej (23-31 08. 80). Zapisu z taśmy magnetofonowej dokonał M. Chojecki, Warszawa 1981

Gdańsk 1980 w fotografii, Londyn 1981

Giełżyński Wojciech, Stefański L. Gdańsk. Sierpień 1980, Warszawa 1981

Główka E. Za bramą, Nowy Wyraz, 1980 nr 11

Grela M. Oficjalne reakcje zagraniczne na wydarzenia w Polsce 31 sierpnia 80 13 grudnia 81, Warszawa 1982

Gwałt i perswazje. Antologia publicystyki z lat 1981-83, Warszawa 1983

Halamska M. Społeczne przesłanki powstania ZZRI, Wieś współczesna 1981, nr 11

Holzer Jerzy, Solidarność 1980-81. Geneza i historia. Warszawa 1984

Iranek-Osmecki, Emisariusz Antoni, Międzyzakładowa struktura, bmw, 1986

Jarecki E. Stocznia Gdańska im. Lenina. Życie społeczno-polityczne w latach 1945-84. Warszawa 1985

Jasiewicz K. Przemiany świadomości społecznej Polaków 1979-1983, Świadomość społeczna Polaków, bm i brw

Jedlicki Jerzy, Forma i treść umowy społecznej, Warszawa 1980

Kaczyński Jarosław, Zmiany po Sierpniu, Niepodległość Pracy, wrzesień 1981

Kalendarium strajku w Gdańsku, Kultura, nr 10 Paryż 1980

Kapuściński Ryszard Notatki z wybrzeża, Warszawa 1986

Karwat M. Odnowiciele, Warszawa 1984

Kondrat R. Związki zawodowe – doświadczenie i perspektywy, Warszawa 1984

Korniluk M. Kronika przemian organizacyjnych w polskim ruchu zawodowym w II połowie 1980 r. „Kwartalnik Historii Ruchu Zawodowego”, 1981 nr 2

Kossecki J. Geografia opozycji politycznej w Polsce w latach 1979-1981, Warszawa 1983

Kowalski P. Porozumienie, Kraków 1984

Kozanecki S. Polska 1980 – 1982, światła i cienie, Ovenijse 1984

Krajobraz po sierpniu. Dyskusja, Meritum 1981, nr 1

Kraszewski J. Cienie wielkich manipulacji, Warszawa 1983

Król Marcin, Kurczewski J. Po sierpniu, Warszawa 1981

Kurczewski J. Konflikt i Solidarność, Warszawa 1981

Kurczewski J. Solidarność od wewnątrz, „Niepodległość Pracy”, wrzesień 1981

Kwiatkowski Stanisław Na trzy fronty, Warszawa 1987

Lamentowicz Wojciech Kulturowy sens doświadczenia Solidarności, „Vakat” 1986, nr 41

Latoszek M. Społeczeństwo Gdańskie w świetle sondaży ankietowych – lata 1980-81, „Życie
i myśl”, 1981, nr 9-10

Lenkiewicz Antoni, W sprawie ustawy o związkach zawodowych, Warszawa 1981

Lewandowski Janusz, Szomburg J. Samorząd w dobie Solidarności,, współpraca samorządów pracowniczych Pomorza Gdańskiego na tle sytuacji w kraju w latach 1980-81, Londyn 1985

Lityński Jan Solidarność. Problemy, znaki zapytania, próby odpowiedzi, Warszawa 1984

Lipiec J. Lekcja 1980, Zdanie, 1980, t. III

Łaba R. Robotnicze korzenie Solidarności, „Notatnik Polityczny”, 1988, nr 2

Łabędź K. Opozycja polityczna (w:)Z badań nad życiem politycznym Polski lat 1980-81. Pierwsze wnioski i postulaty, Wrocław – Kalisz 1988

Macierewicz Antoni, Kształt niepodległości, „Niepodległość Pracy”, wrzesień 1981

Mader W. Walka Solidarności o społeczny kształt oświaty w Polsce, Londyn 1988

Materiały z Krajowej Konferencji NSZZ S; na temat: reforma gospodarcza w warunkach realizacji porozumień społecznych (Łódź, grudzień 1980), Łódź 1981

Micewski Andrzej, Kardynał Wyszyński, Prymas i mąż stanu, Paryż 1987

Micewski Andrzej, Kościół wobec Solidarności i stanu wojennego, Paryż 1987

Michta N. Anarchosyndykalizm i trockizm w teorii i praktyce NSZZ Solidarność, Zeszyty naukowe WSNS, 1982, nr 3-4

Mirowska H. Lechu, Nowy Jork 1983

Modzelewski Karol, Między umową a wojną, „Archiwum Solidarności”, Warszawa 1988, tom 32

Modzelewski Karol Solidarność w przededniu wojny, „Krytyka”,1986, nr 21

Morawski W. Tobera M. Powstanie i rozwój Solidarności, „Niepodległość Pracy” ,1981, wrzesień

Mueller J-M. Strategia politycznego działania bez stosowania przemocy, Warszawa 1981 Na drodze do politycznej wywrotki (wybór dokumentów oraz publikacji opartych na materiałach archiwalnych MKR NSZZ Solidarność, MKZ NSZZ RI Solidarność i NZS w Rzeszowie), Rzeszów 1981

Nowacki G. Kultura polityczna pokolenia sierpnia, „Nowe Drogi”, 1988, nr 9

Offredo J. Lech Wałęsa czyli polskie lato, Paryż, 1984

Oficerski B., Radźko A. Opinie na temat apeli KKP, „Niepodległość Pracy”, 1981, wrzesień

Oficerski B., Radźko A. Rola badań opinii członków związku, „Niepodległość Pracy”, 1981, wrzesień

Orchowski L. Przebieg strajku okupacyjnego w Stoczni Gdańskiej im. Lenina w dniach 14-31 VIII 1980, „Punkt” 1980, nr 12

Osęka Andrzej Racje i mity, „Rubikon 81”, Warszawa 1986

Ostatnie dni bez ZOMO. Obrady KK NSZZ Solidarność, Gdańsk 11-12 XII 1981, Łódź 1984

Pawlak Antoni, Terlecki Marian, Każdy z Was jest Wałęsą, Nobel 1983, Paryż 1984

I Krajowy Zjazd Delegatów NSZZ S, Gdańsk Październik 1981. Dokumenty II tury Zjazdu, uchwała programowa, Katowice 1981

Pisarek W. Tyrański W. Wydarzenia bydgoskie w relacjach prasowych, „Zeszyty Prasoznawcze”, 1981, nr 4

Pliszkiewicz M. Porozumienia ogólnopolskie i ich znaczenie dla prawa pracy, „Państwo
i Prawo”, 1981, z. 6

Poleski Maciej, Pomysły polityczne, Wrocław 1984

Poleski Maciej, Program i organizacja, Wrocław 1983

Polska Solidarność – pamięć eksplodująca, „Krytyka”, 1986, nr 21

Połtawski P. Solidarność a samorząd w przedsiębiorstwie. „Vacat” 1986, nr 41

Pomian Grzegorz, Polska Solidarność, antologia tekstów z prasy oficjalnej i związkowej z lat 1980-81, Paryż 1982

Pomian Grzegorz, Wymiary polskiego konfliktu 1956-81, Warszawa 1985

Porozumienie Gdańskie, porozumienie rolników, łódzkie porozumienie studentów, statut NSZZ Solidarność, Gdańsk 1981

Porozumienie w Hucie Katowice, zawarte przez Komisję Rządową, powołaną zarządzeniem nr 39 z dnia 9 września 1980 r. Prezesa Rady Ministrów a Międzyzakładowym Komitetem Strajkowym z tymczasową siedzibą w Hucie Katowice, dotyczące gwarancji realizacji porozumienia zawartego przez Międzyzakładowy Komitet Strajkowy w Gdańsku z Komisją Rządową w dniu 31 sierpnia 1980, „Więź” 1980, nr 9

Porozumienie w Rzeszowie oraz porozumienie w Bydgoszczy między Komisją Rządową
a Komitetem Założycielskim ZZRI (z dnia 19 luty 1981 i 17 kwietnia 1981), „Więź”, 1981, nr 6

Protokoły porozumień Gdańsk, Szczecin, Jastrzębie. Statut NSZZ S. Założenie ustawy
o związkach zawodowych, Warszawa 1981

Prymas Polski do przedstawicieli NSZZ Solidarność, „Życie i Myśl”, 1981, nr 1

Prymas Polski do Solidarności Wiejskiej RI, „Więź”, 1981, nr 6

Puchow S. Co myślą moskwiczanie o Solidarności. Wybór z rocznika CDN, „Kultura”, 1982

Radźko A. Członkowie Solidarności o Związku i sprawach kraju, „Niepodległość Pracy”, 1981, wrzesień

Relacje ze strajku w Stoczni Gdańskiej, „Punkt”, 1980, nr 12

Roman A. A poza tym jest stan wojenny, „Rubikon 81”, Warszawa 1986

Romaszewski Zbigniew, Sierpień 1980 – grudzień 1981. Co dalej? (b.m.w.),1982

Rosiek S. Strajki mówią za siebie, „Punkt”, 1980, nr 12

Rybicki B. Solidarność, ale kogo z kim?, Warszawa 1981

Sierpiński Z. 34 lata i 1 dzień,” Rubikon 81”, Warszawa 1986

Skaradziński B. Solidarność – kierunki działania, „Więź”, 1981 nr 6

Soldenhoff T. Kolejarze, „Obecność”, 1986, nr 14

Solidarność, sierpień 1980 (album), Gdańsk 1980

Solidarność. Leksykon związkowy, Gdańsk 1981

Spiski P. Od trzynastego do trzynastego. Analizy. Dokumenty. Relacje, Londyn 1983

Społeczeństwo polskie po Sierpniu 80. Raport III, Konwersatorium Doświadczenie
i Przyszłość, „Kultura”, Paryż 1981, nr 9

Społeczeństwo wobec kryzysu. Raport III Konwersatorium Doświadczenie i Przyszłość, „Kultura”, Paryż 1981, nr 5

Staniszkis Jadwiga, Ewolucje form robotniczego protestu w Polsce, Wrocław 1980

Statut NSZZ Solidarność, „Więź”, 1980, nr 11/12

Stefański S. Solidarność na Dolnym Śląsku, Warszawa 1986

Stelmach W. Drugie oblicze Solidarności, Kolonia 1983

Stocznia 80. Diariusz wydarzeń sierpnia 1980, Warszawa 1981

Strobel G. W. NSZZ Solidarność, Kolonia 1983

Strumff T. Początki, „Meritum”, 1981, nr 1

Surdykowski Jerzy, Odlot, „Rubikon 81”, Warszawa 1986

Szczepański Jan Józef, Kadencja (b.m.w.) 1986

Szejnert Małgorzata, Zalewski T. Szczecin: grudzień – sierpień – grudzień, Warszawa 1984, Londyn 1986

Szpakowski Z. Wobec rzeczywistości, „Więź”, 1980,

Tischner Józef, Etyka Solidarności, Kraków 1981, Paryż 1982, Warszawa 1985, Gdańsk 1985

Tischner Józef, Niepodległość pracy, „Niepodległość Pracy”, Warszawa 198

Tischner Józef, Polski kształt dialogu, Kraków-Warszawa-Lublin, Paryż 1981

Trzeciak K. Upiory studenckiej jesieni, Warszawa 1988

Trześniewski J, Z kalendarza walki w Hucie Warszawa, „Nowe Drogi” 1985, nr 10

Uchwała programowa I Krajowego Zjazdu Delegatów NSZZ Solidarność, Warszawa 1984

Ulotki zmieniające styl, „Punkt”, 1980, nr 12

Walichnowski Tadeusz, Kryzys i konflikty społeczno-polityczne w Polsce. Warszawa 1986

Wałęsa Lech, Drogi nadziei, Kraków-Lublin-Warszawa 1988, Kraków 1989

Wejcher J. Chłodnym okiem, „Więź”, 1988, nr 9

Wojtaszek Lesław, Elementy socjotechniki Solidarności, Warszawa 1982

Wojtaszek Lesław, Kultura jako instrument manipulacji politycznej sił kierowniczych Solidarności, „Kultura i Oświata”, 1983, nr 1

Wyszyński Stefan, Kościół w służbie narodu. Nauczanie Prymasa Polski czasu odnowy
w Polsce, sierpień 1980 maj, Rzym 1981

Zalewski T., Trzynaście dni, „Nowy Wyraz”, 1981, nr 2

Zapis magnetofonowy przebiegu obrad plenum Międzyzakładowego Komitetu Strajkowego
w Stoczni Gdańskiej, „Punkt”, 1980, nr 12

Zapis rokowań gdańskich – sierpień 1980, Paryż 1980.

Prasa lokalna

Goniec Małopolski, 1981

Kurierek – B.B., 1981

Tarnowski Magazyn Informacyjny Temi, 1981

Trybuna Ludu, 1981